19. Yüzyıl Ortalarında Dağ Yöresindeki Karakeçili, Kızılkeçili ve Şehitli Yörükleri

Ömer Faruk DİNÇEL /

19.Yüzyıl ortalarında Orhaneli ve Harmancık kazalarında günümüz tabiriyle Dağ Yöresi’nde göçküncü olarak çadırlarda yaşayan ve kayıtları tutulan Karakeçili, Kızılkeçili ve Şehitli Yörükleri bulunmaktaydı. Hem temettuat defterlerinden hem de nüfus defterlerinden bu Yörük topluluklarıyla ilgili bilgilere ulaşabiliyoruz.

Konuyla ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yer alan dört ayrı defteri inceledik. Bunlar; NFS.d 01439, NFS.d. 01379 ve KK.d.6464 fon kodundaki nüfus defterleri ile ML.VRD.TMT.d. 7180 fon kodundaki temettuat defteridir.

Çeki köyünü kuran Karakeçili Yörüklerinin “Çeki” adı verilen yerde iskân üzere oldukları belirtilirken diğer Yörük topluluklarının ise bir yerde sabit olarak yaşamadıklarından dolayı kayıtları sırasında nerede, hangi köy arazisinde veya hangi yaylada yaşadıkları belirtilmemiştir. Genel olarak Harmancık ve Adranos kazasında yaşadıkları yazılmıştır.

Başbakanlık Osmanlı Arşivinde NFS.d.01439 fon kodunda bulunan 1845 yılına ait nüfus defterinde Harmancık Kazasında bulunan Karakeçili, Kızılkeçili ve Şehitli Yörüklerinin nüfus sayımları yapılmıştır. Yapılan bu nüfus sayımında hane halkından sadece erkek olanlar sayılmış, kadın ve kızların sayımı ise yapılmamıştır. Defter, 1845 tarihli olmasına rağmen bu tarihten sonra da deftere devamlı olarak yeni doğanlar ilave olarak yazılmıştır.

Nüfus defterinin ebrulu kapağında aşağıdaki şu bilgiler yazılıdır;

“Eyâleti Hüdâvendigâr, Kazâ-i Harmancık. Karakeçilü ve Kızılkeçilü ve Şehidlü ehl-i İslâm aşâirin nüfus defteridir. Fi 19 Şaban 1261”

Defterin ilk sayfasının başlığında ise şunlar yazılıdır;

“Harmancık kazâsında kayd-ı iskân üzre mütemekkin ve mütesekkin olan bâ irâde-i seniyye-i hazreti şehinşâhîye imtisâlen Karakeçilü ve Kızılkeçilü ve Şehidlü Aşâirlerinin nüfus ve zükûru defteridir ki ber vechi âtî esâmî ve eşkâllerini beyân. 9 Sin (12)61” B.O.A. NFS.d.01439
Hicri: 19 Şaban 1261
Miladi: 23 Ağustos 1845

KARAKEÇİLİ YÖRÜKLERİ

Hane 1

Birinci muhtar

Karakeçili

Koca Hüseyin oğlu, Hüseyin’in oğlu İbrahim. Orta boylu kumral sakallı, 42 yaşında

Oğlu Ömer. 6 yaşında

Oğlu Bayram. 4 yaşında

Oğlu Hasan. 1268 (miladi 1852) doğumlu

İbrahim’in oğlu Hüseyin (Vefat etmiş)

Koca Hüseyinoğlu İbrahim’in kardeşi Halil. Uzun boylu, sarı sakallı, 35 yaşında

Oğlu Bali, 1 yaşında

Diğer oğlu Osman

Halil’in oğlu Bekteş Mehmed

Halil’in oğlu Ali (Vefat etmiş)

Hane 2

Koca Hüseyinoğlu, Hüseyin’in oğlu Ali. Uzun boylu, sarı sakallı, 44 yaşında

Oğlu Halil. 1272 (Miladi 1855) doğumlu

Hane 3

Alabaşoğlu, Himmet’in oğlu Mustafa. Orta boylu, sarı sakallı, 47 yaşında.

Oğlu Mehmed. 9 yaşında

Oğlu Ramazan. 5 yaşında

Oğlu Şaban. 3 yaşında

Oğlu Osman. 1265 (Miladi 1849) doğumlu

Hane 4

Alabaşoğlu, Himmet’in oğlu Hüseyin. Uzun boylu, kumral sakallı, 41 yaşında.

Oğlu Hasan. 9 yaşında

Oğlu Halil. 4 yaşında

Oğlu Himmet. 1 yaşında

Hane 5

Alabaşoğlu, Himmet’in oğlu İsmail. Orta boylu, kumral sakallı, 38 yaşında.

Alabaşoğlu, Himmet’in oğlu Mehmed.

İsmail’in oğlu Mehmed. 1272 (Miladi 1855) doğumlu

İsmail’in oğlu Hasan. 1275 (Miladi 1858) doğumlu

İsmail’in oğlu Hami. 1276 (Miladi 1859) doğumlu

Hane 6

Alabaşoğlu, Himmet’in oğlu Ali. Uzun boylu ter bıyıklı, 25 yaşında.

Oğlu Ahmed. 1 yaşında

Oğlu Osman

Oğlu Mustafa

Oğlu Hasan

Hane 7

Katrancıoğlu, Halil’in oğlu Mustafa. Orta boylu, kır sakallı, 75 yaşında.

Oğlu İbrahim. Orta boylu, kumral sakallı, 47 yaşında

Oğlu Mehmed. Uzun boylu, sarı bıyıklı, 25 yaşında

Oğlu İsmail. 13 yaşında

Oğlu Halil. 11 yaşında

Torunu İbrahim(İbrahim’in oğlu). 6 yaşında

Torunu Mustafa. 1279 (Miladi 1862) doğumlu

Hane 8

İsaoğlu, İsa’nın oğlu Hüseyin. Orta boylu, sarı sakallı. 50 yaşında.

Oğlu Ömer. 10 yaşında

Kardeşi Halil. Uzun boylu, sarı sakallı. 45 yaşında

Torunu İsa (Ömer’in oğlu). 1275 (Miladi 1858) doğumlu

Torunu Halil (Ömer’in oğlu). 1276 (Miladi1859) doğumlu

Hane 9

Ebubekir’in oğlu İbrahim. Orta boylu, ak sakallı. 60 yaşında

Hane 10

Arzuoğlu, Mustafa’nın oğlu İbrahim. Uzun boylu, kumral sakallı. 35 yaşında.

Oğlu Ali. 1 yaşında

Oğlu Mustafa. 1278 (Miladi 1861) doğumlu.

Hane 11

Arzuoğlu, Mustafa’nın oğlu İsmail. Orta boylu, kumral sakallı. 28 yaşında.

Oğlu Süleyman. 1278 (Miladi 1861) doğumlu

Hane 12

Arzuoğlu, Mustafa’nın oğlu Süleyman. Orta boylu, ter bıyıklı. 25 yaşında

Kardeşi Veli. Uzun boylu, şab-ı emred. 18 yaşında

Veli’nin oğlu Mehmed. 1274 (1857) doğumlu

Veli’nin oğlu Ramazan. 1276 (Miladi 1859) doğumlu

Veli’nin oğlu Ali .1278 (Miladi 1861) doğumlu

Hane 13

Karakeçili Aşiretinden Bozdağlıoğlu, Osman’ın oğlu Hasan. Orta boylu. 29 yaşında

Oğlu Osman. 1279 (Miladi 1862) doğumlu

KIZILKEÇİLİ YÖRÜKLERİ

Hane 1

Muradoğlu, Musa’nın oğlu Ahmed. Orta boylu, sarı sakallı. 49 yaşında

Oğlu Musa. Uzun boylu, köse sakallı. 22 yaşında

Oğlu İsmail.

ŞEHİTLİ YÖRÜKLERİ

Hane 1

Hacı Haliloğlu, Mısdan’ın oğlu Mehmed. Orta boylu, kır sakallı. 60 yaşında.

Oğlu Süleyman. Orta boylu, ter bıyıklı, 22 yaşında

Oğlu Ali. Şab-ı emred. 15 yaşında. 1278 (Miladi 1861) doğumlu

Ali’nin oğlu Mustafa. 1278 (Miladi 1861) doğumlu

Hane 2

Ağaçoğlu, Ahmed’in oğlu Mehmed. Uzun boylu, kumral sakallı, 40 yaşında

Oğlu Ahmed. 2 yaşında

Oğlu Ebubekir. 1279 (Miladi 1862) doğumlu

Toplam Hane: 16

Mühürler (Kaza müdürü, Ziraat müdürü, azalar)

Aynı tarihte Adranos kazasında sayımları yapılan diğer Karakeçili Yörükleri şunlardır;

B.O.A.
NFS.d. 01379
Sayfa 169

Karakeçili Yörük Aşireti

1-Sarı Ahmetoğlu, Halil’in oğlu İsmail. Uzun boylu kumral sakallı. 35 yaşında

2-Oğlu Ahmet. 4 yaşında

3-Molla Ahmet oğlu İlyas. Uzun bıyıklı, kara sakallı. 25 yaşında

4-Oğlu İbrahim. 2 yaşında

5-Sarı Ahmet oğlu Mustafa. Orta boylu, kumral bıyıklı. 20 yaşında

6-Altınoğlu Halil. Orta boylu, kumral sakallı. 30 yaşında

7-Oğlu İsmail. 6 yaşında

8-Kardeşi Ömer. Orta boylu, kumral bıyıklı. 20 yaşında

9-Topraklıoğlu Hasan. Orta boylu, kumral bıyıklı. 25 yaşında

10-Kardeşi Süleyman. Orta boylu, şab-ı emred (bıyıkları yeni terlemiş). 20 yaşında

11-Kardeşi Hüseyin. Şab-ı emred. 18 yaşında

12-İsaoğlu Hüseyin. Orta boylu, kumral bıyıklı. 25 yaşında

13-Kardeşi Halil. Orta boylu, ter bıyıklı. 20 yaşında

14-Koca Halil. Orta boylu, kır sakallı. 45 yaşında

15-Oğlu Mahmut. 8 yaşında

16-Eğirci Mehmet. Uzun boylu, kara sakallı. 40 yaşında

17-Oğlu Ahmet. 4 yaşında

18-Mustafa’nın oğlu İbrahim. Uzun boylu, kumral sakallı. 40 yaşında

19-Kocagözoğlu Halil. Uzun boylu, kumral sakallı. 40 yaşında

20-Oğlu Hüseyin. 10 yaşında

21-Diğer oğlu Süleyman. 8 yaşında

22-Diğer oğlu İbrahim. 4 yaşında

23-İbrahim. Uzun boylu, kumral bıyıklı. 25 yaşında

24-Kardeşi Süleyman. Orta boylu, ter bıyıklı. 20 yaşında

25-Kardeşi Veli. Orta boylu, şâb-ı emred. 15 yaşında

26-Haytalıoğlu Hüseyin. Orta boylu, kır sakallı. 50 yaşında

27-Oğlu Mehmet. 7 yaşında

28-Diğer oğlu Ali. 1 yaşında

29-Osman. Orta boylu, kumral sakallı. 45 yaşında

30-Oğlu şâb-ı emred Mustafa. 13 yaşında

31-Mehmet. Orta boylu, kara sakallı. 35 yaşında

32-Oğlu Ali. 9 yaşında

33-Diğer oğlu Osman. 6 yaşında

34-Üvey oğlu Ahmet. Orta boylu, kara bıyıklı. 25 yaşında

35-Oğlu Mehmet. 1 yaşında

36-Ahmet’in kardeşi Hasan. Orta boylu, ter bıyıklı. 15 yaşında

37-Deveci Ali. Orta boylu, kır sakallı. 40 yaşında

38-Ese’nin oğlu Musa. Orta boylu, kara sakallı. 25 yaşında

39-Oğlu Mehmet. 5 yaşında

40-Kel oğlan oğlu Mehmet. Orta boylu, kır sakallı. 50 yaşında

41-Oğlu Mehmet. Orta boylu, kumral bıyıklı. 25 yaşında

42-Diğer oğlu Veli. Uzun boylu, ter bıyıklı. 20 yaşında

43-Üvey oğlu Hüseyin. Orta boylu, kara sakallı. 35 yaşında

44-Hüseyin’in oğlu Halil. 3 yaşında

45-Kardeşi Süleyman. Orta boylu, kara sakallı. 35 yaşında

Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan 7180 Numaralı Temettuat defterinden 1844 yılında Hüdâvendigâr Eyaletinin Adranos kazasında bulunan Yörük aile reislerinin adlarını, sahip oldukları hayvanların sayısını, genel durumlarını, yıllık kazançları ile ödedikleri vergileri öğrenebiliyoruz.

Yörükler içinde en zengin olan 1.hanede oturan ve 1.549 yıllık geliri ile Osmanoğlu Ali’dir. Adı geçen şahsın varlıklı olması sağılan ve sağılmayan koyun veya keçi cinsi hayvanlarının diğer ailelerden fazla olmasından ileri gelmektedir. Toplam 16 aileden 15’i 1.000 kuruşun altında gelir elde etmektedir. 8.hanenin reisi ise bir kadın olup ismi “Halil’in zevcesi” şeklinde yazılmıştır. Söz konusu temettuat defterinden Yörüklerin ulaşım aracı olarak deve yerine atı kullandıkları anlaşılmaktadır. Bu Yörükler içinden 9.hanede bulunan Çamoğlu Mustafa, 19.yüzyıl sonlarında yerleşik düzene geçmiş ve Harmancık’ın Çamoğlu mahallesini kurmuştur.

B.O.A.
Fon kodu: ML.VRD.TMT.d. 7180
Yıl: 1844

Tablo:1 Yörüklerin Adları

Hane	Numara	Sülale Adı	Adı
1	1	Osmanoğlu	Ali
2	1	Pozoğlanoğlu	Mehmed ve kardeşi Bekir
3	1	Çam Hasanoğlu	Mehmed
4	1	Yörük Hasanoğlu	Ahmed ve kardeşi İbrahim
5	1	Hüseyin Bey yetimi	Mehmed
6	1	Deveci	Abdullah
7	1	Mustafa Beyoğlu	Abdullah
8	1	Çil Musaoğlu	Halil’in zevcesi
9	1	Çamoğlu	Mustafa
10	1	Terzioğlu	Mehmed
11	1	Kocagözoğlu	Hüseyin
12	1	Kara Alioğlu	Ali
13	1	Altunoğlu	Halil
13	2	–	Kara Mehmed
14	1	Altunoğlu	Ömer
15	1	Bozoğlu	Mehmed

Tablo: 2. Yörüklerin sahip oldukları hayvanların sayımı

Hane	Sağman İnek	Sağman Ganem ve Keçi	Yoz Ganem ve Keçi	Yoz İnek	Buzağı	Düğe	Dana	Tosun	Kısrak	Tay
1	1	183	133	5	–	2	2	2	5	4
2	2	65	65	–	2	3	–	3	5	–
3	1	10	10	2	–	–	–	–	1	1
4	–	20	20	–	–	–	–	–	1	1
5	3	67	100	4	–	2	2	–	4	4
6	–	40	43	1	–	1	1	–	1	–
7	2	20	20	1	2	–	1	–	–	–
8	2	25	–	1	2	–	–	–	1	–
9	1	5	5	–	1	–	–	–	1	–
10	2	100	100	1	–	–	–	–	1	3
11	1	100	–	5	1	–	2	2	2	–
12	1	20	20	–	1	–	–	1	1	1
13/1	–	30	10	–	–	–	–	–	–	–
13/2	3	10	15	–	3	2	–	–	3	–
14	1	20	15	–	1	–	–	–	1	1
15	–	40	20	–	–	–	–	–	2	–
Toplam	20	755	556	20	13	10	8	8	29	15

Tablo:3. Yıllık kazanç ve vergi durumları

Hane No	Özel Yıllık Vergi	Otlak ve Kışlak Vergisi	1844 Yılı Kazancı
1	20	110	1.549
2	150	80	895
3	20	16	75
4	250	32	100
5	000	80	410
6	000	45	200
7	000	22	150
8	25	25	175
9	10	8	75
10	30	100	550
11	50	90	525
12	20	22	145
13/1	15	22	150
13/2	12	47,5	125
14	10	20,5	125
15	12	28	200
Toplam	614	1.127,5	5.324

ÇEKİ KÖYÜ’NÜ KURAN KARAKEÇİLİ YÖRÜKLERİ

Yazın Domaniç yakınlarındaki Tevlez Yaylasında yazlayıp, kışın da günümüzde Orhaneli’ye bağlı Çeki köyü’nün olduğu yerde kışlayan Çeki köyü halkı, 1851 yılında Sultan II.Abdülmecid döneminde Bursa Valisi Ahmet Vefik Paşa tarafından iskân edilmişlerdir. Köyün kurucusu ve ilk muhtarı İbrahim Kâhya’dır.

Harmancık kazası’na bağlı Çeki adı verilen yerde yapılan miladi 1842 (Hicri 1258) tarihli nüfus tahririne göre, vefat edenler ve yeni doğanlar tespit edilmiştir. Osmanlı arşivinde bulunan Fon kodu: KK.d.6464 olan defterden anlaşıldığında göre; Çeki Köyünün bu yıllarda henüz kurulmadığını, Yörüklerin Çeki adı verilen yerde çadırlarda yaşadıklarını, Osmanoğlu ve Alabaşoğlu olarak 2 ana sülaleden oluşan bir oba (NFS.d.01439 nolu defterde ilk altı hane) olduklarını ve kışın yaklaşması üzerine buraya yerleşmiş olduklarını anlıyoruz. Aynı defterden; Osmanoğullarından Osman’ın oğlu Hüseyin, İbrahim’in oğlu Osman, Alabaşoğullarından da Mustafa’nın oğlu Şaban’ın vefat ettikleri, Alabaşoğullarından Mustafa’nın oğlu Ramazan ile Hüseyin’in oğlu Halil’in dünyaya yeni geldikleri anlaşılmaktadır.

Osmanlıca belgeden de anlaşıldığı üzere köyün kurucusu olan İbrahim’in babasının adı Hüseyin, onun babasının adı da Osman’dır. Nitekim köyün kurucusu olan İbrahim Kahya’nın babası Hüseyin’in 1842 yılı sonbaharında vefat ettiği anlaşılmaktadır. Belgeden; birinci çadırın şeceresi çıkarılırsa diziliş şöyle olur;

Osmanoğulları Sülalesi: Osman-Hüseyin-İbrahim (köyün kurucusu)-Osman.

İkinci çadırın şeceresi de şöyle olur;

Alabaşoğulları Sülalesi: Himmet’in Mustafa ve Hüseyin adlarında iki oğlu vardır. Bunlardan Mustafa’nın Şaban ve Ramazan adlarında iki oğlu, Hüseyin’in de Halil adında bir oğlu vardır.

B.O.A
Fon kodu: KK.d.6464

Vesikanın okunuşu:

Kazâ-i mezbûre tâbi Çeki nâm-ı mahalde hayme-nişîn iskân üzre olan Yörükân Tâifesinin yoklaması beyânı.

Hayme-i mezbûrun 1.haymeninde 1.numrosunda mukayyed Osmanoğlu Hüseyin bin Osman fevt. 20 Rebî-ul-âhir 1258

Müteveffây-ı mezbûrun 3.numrosunda mukayyed, oğlu İbrahim’in 5.numarasında mukayyed, oğlu Osman fevt. 28 Cemaziyelevvel 1258

2.haymenin 7 numarasında mukayyed, Alabaşoğlu Himmet’in 8.numarasında mukayyed, oğlu Mustafa’nın 13.numarasında mukayyed, oğlu Şaban fevt. 22 Muharrem 1258

Merkum Mustafa’nın henüz tevellüd ve tahtına kayd olan oğlu Ramazan. 20 Safer 1258

Merkum Himmet’in 9.numarasında mukayyed diğer oğlu Hüseyin’in henüz tevellüd ve tahtına kayd olan oğlu Halil. 13 Cemaziyelahir 1258

Tahrir.21 (?)1258

Mühür ( Harmancık kazâ-i mukayyed)

Ömer Faruk Dinçel

Kaynakça:

1- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). KK.d.6464
2- BOA. NFS.d.01439
3- BOA. ML.VRD.TMT.d.7180
4- BOA. NFS.d. 01379
5- BOA. NFS.d.01439

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Ömer Faruk DİNÇEL

Ömer Faruk DİNÇEL Bursa’nın Harmancık İlçesi’nin Karaca Mahallesinden olan Ömer Faruk Dinçel; 1971 yılında Bursa’nın Mustafakemalpaşa İlçesinde doğdu. Tavşanlı ve Orhaneli’de Tarih Öğretmeni olarak görev yaptı. 2015 yılında Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalında Yüksek Lisansını tamamladı. Bursa’da Tarih Öğretmeni olarak görev yapmakta olan yazarın bugüne kadar çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanmış araştırma yazıları ile 22 adet basılmış kitabı bulunmaktadır. E-posta: [email protected]