Türk Devrim tarihin en önemli iki liderini yaşarken tanıyan ve onların yaşam öykülerini ayrıntılı bir şekilde kaleme alan Şevket Süreyya Aydemir, İsmet İnönü’yü anlattığı İkinci Adam kitabının girişinde şunları yazar:

“Bizim tarihimiz, halk çocuklarının tarihidir. Halk denilen hazinenin tükenmez verimliliği, Türk tarihinin akışında bu akışa damga vuran bütün önder şahsiyetlerin kaynağı olmuştur.

…Tek Adam bir halk çocuğuydu. İkinci Adam da şu halk dediğimiz denizden gelir.

…İkinci Adam, yüzyılımızın ilk yıllarından başlayarak, bütün bu gelişmelerin içinde yer almıştır. Önce bir subay ama Türkiye’nin bu devredeki bütün hareketlerinde kılıçlarını milletin kader terazisine koyan, bu kadere yön çizen aktif subaylardan biri olarak, ordu ve politika hayatına karıştı.”

****

Burada esas önemli olan Atatürk ve İsmet İnönü’nün birer halk çocuğu olduğu gerçeğidir.

İsmet İnönü’yü, Mustafa Kemal Atatürk’ten ayıran özellikleri de çok güzel özetlemiştir Şevket Süreyya:

“Tek Adam, ihtiras ve hayallerine sınır tanımayan, atılgan, hatta kavgacı, mücadeleci, her şeyini teraziye bütünü ile koyan, doğuştan bir mutanda adamıdır. Gerçi mantık ve hesaplılık, önsezi ve meşruluk bağlılığı onun vasıflarıdır. Ama bu vasıflar onun, topyekün kendini verişinde, sadece itici kuvvetlerdir. İkinci Adam ise kendini kolayca ve bütün ile ortaya atmaz. Orduda ve büroda, çalışkan ve düzenleyici olarak yolunu açar. Hem o devirde, hem bütün hayatı boyunca nelerin, nereden ve ne kadar riske edeceğini, daima bir kurmay titizliliği ile hesaplamıştır. Kavga ve mücadeleyi ancak kesin neticelerin alınacağını anladığı dönüm noktalarında kabul eder. Ama bu noktaları da atlamamaya çalışır.”

****

Gerçekten de İsmet İnönü, Mustafa Kemal’e göre daha sakin ve statükodan yana bir insandır.

Nitekim, Şevket Süreyya Aydemir de, aynı girişi yazısında İnönü’yü şöyle tanımlar:

“İkinci Adam, 50 yıldan beri bütün olayların ortasında tutunabilen, hem takdirler hem yıldırımlar ortasında daima sakin kalabilen bir insandır.”

Tarihe önyargılı bakmayanlar bunu rahatlıkla görebilirler.

İki örnek vereyim:

BURSA TÜRKÇE EZAN GÖSTERİSİ VE İNÖNÜ!

Biri, 1933 yılında Bursa’da meydana gelen olay…

O gerici ayaklanma girişimine karşı Mustafa Kemal hemen Bursa’ya gelmek ister.

Bursa’da yetkililerden ayrıntılı bilgi alan Başbakan İsmet İnönü, İzmir’den hareket eden Cumhurbaşkanı Atatürk ile Afyon’da buluşur, Eskişehir’e kadar birlikte gelirler.

İnönü, çok sinirli olduğu söylenen Mustafa Kemal’i sakinleştirir ve ona olayın önemsiz olduğu hakkında bilgi verir.

Nitekim Atatürk de, 1 Şubat tarihinde Bursa’da Türkçe ezana itiraz eden bir grubun gösterisini, “Olay bir din meselesi değil, dil meselesidir”  diyerek noktayı koyar.

****

Daha pek çok örnek verilebilir ama 1926 yılında Mustafa Kemal Atatürk’e planlanan İzmir Suikasti’ni iyi inceleyenler, görecektir ki, pek çok idamın önüne İsmet İnönü geçmiştir.

Devrin kraldan çok kralcı aktörleri, Kazım Karabekir Paşa’nın bile kellesinin alınmasını istemişlerdi.

Ama İnönü buna karşı koymuştu.

****

Bir de 150’liklerden söz edip, olayın fotoğrafını tamamlayayım.

Kurtuluş Savaşı’na ihanet eden 150 kişilik grup, İsmet İnönü’nün döneminde affa uğrayarak ülkeye dönebilmişti.

***

EN BÜYÜK YENİLGİM!

İsmet İnönü hiçbir şey yapmamış olsa bile, Tek Parti döneminin Milli Şefi olarak, çok partili rejime kansız, darbesiz, iç savaş yaşamadan geçmeyi başaran dünya tarihi açısından örnek bir insandır.

Nitekim, Türkiye’de sağ siyasetin önder isimlerinden Süleyman Demirel’in damadı, bir dönem ANAP Bursa Milletvekilliği de yapan İlhan Kesici İnönü’nün ölüm yıldönümünde şu mesajı geçti:

“Milli Mücadele kahramanımız, 2. Cumhurbaşkanımız İsmet İnönü’yü rahmetle anıyorum. 27 yıllık tek parti yönetiminden tek bir insanımızın bile burnunu kanatmadan demokrasiye geçişimizi mümkün kılması tüm dünya demokrasi tarihinin gördüğü ilk örnek ve bizim için de büyük iftihardır.”

İşte İlhan Kesici’nin çok güzel saptadığı bu olaya ilişkin İsmet İnönü, “Benim en büyük başarım, en büyük yenilgimdir” diyebilme demokratik olgunluğunu gösterebilmiştir.

****

Bu yazının dipnotu: Bernard Shaw’a ait bir sözü başlığa çıkardım.