Evliyâ Çelebi’nin İlk Seyahati

Ekrem Hayri PEKER /

Bursa sevdalısı Samet Altıntaş ve kendisi gibi Bursa sevdalısı Cihan Taşan yıllardır “Tahtakale Buluşmaları Bursa Konuşmaları” programını YouTube’dan suEvliyâ rlar. Geçenlerde 131. kez sundukları bu programı bazen de Bursa’da yüz yüze yapıyorlar.

Cihan şair, Samet yazar. Bu basılan altıncı kitabı. Kitaplarının hepsinde bir şekilde Bursa var, çalışmaları şöyle: Bursa’nın Daveti-Bir Osmanlı Başkenti Güncesi, Boğaz’ın Dört Muhafızı, Ben Şeyh Bedreddin/Derviş-Devlet-İsyan, Öteki Padişah Cem, Ansızın Bir Ses İşitti Kulağım-Bir Kurucu Metin Olarak Mevlid’in Hikâyesi.

Samet Altıntaş bu defa karşımıza Evliya Çelebi ile selam veriyor.

Evliya Çelebi, Osmanlı döneminde yaşamış en büyük seyyah. Maalesef onun gibi dolaşan ve dolaştıklarını yazan seyyahımız yok denecek kadar az.

Evliya Çelebi ilk seyahatini 29 yaşında Bursa’ya gerçekleştiriyor. İlk başkente gelmesi de sebepsiz değil. Büyük dedesi Ece Yakub Bursa Pınarbaşı Mezarlığı’nda yatmakta. Altıntaş’ın bu kitabı için söyleyeceklerimin başında ‘dipnotlar ansiklopedisi’ gibi olması. Bu arada Altıntaş’ın tasavvuf bilgisi kitaba müthiş bir renk katıyor.

1611 yılında doğan Evliya Çelebi, 1682 yılında vefat eder. 6 padişah döneminde yaşamıştır. 27 Nisan 1640 yılında Bursa’ya gelir. Mudanya’da Cuma namazını kılan Çelebi, Nilüfer Çayı’ndaki köprüyü geçer ve Bursa’ya vasıl olur.

Evliya Çelebi bize Bursa’nın fethini, kalesini, Uludağ’ı; Ulucami başta olmak üzere camileri, türbeleri, tekkeleri, hamamları ve renkli kişileri bize tanıtır.

Evliya Çelebi şehirdeki ticareti ve bu ticaretin yapıldığı hanları anlatır.

Evliya Çelebi şehirdeki kahveleri ve mesire yerlerine biçimde seyahatnamesinde ayrıntılı yer verir.

Kitabı okurken Batı Trakya Cumhuriyeti’nin marşına rastlamam bana sürpriz oldu. (s.298)

Yazar, kitapta Mustafalara yer vermesi bana başka bir sürpriz oldu. Şehzade Mustafa, Mustafa Reşit, Mustafa Fazıl Paşa, Mustafa Kemal, Mustafa Fevzi Çakmak, Mustafa İsmet İnönü, Mustafa Bülent Ecevit….

Samet Altıntaş; Cem Sultan, her iki Şehzade Mustafa ve Şeyh Bedreddin hakkında geniş bilgiler veriyor. Yazar, Evliya Çelebi’yi şöyle anlatıyor: “Meşhur seyyahımız Evliya Çelebi’nin anlatıları üstünde her daim kuşku bulutu vardır. Ama bendeniz Tanpınar’ın Beş Şehir’deki sözlerine bir istinat duvarı gibi yaslanırım: Seyahatlerine doğruluğundan şüphe ettirecek derecede latif ve mizahî bir rüya ile başlayan Evliya Çelebi’nin rüyalarına ne kadar inanabiliriz? Bunu pek bilemem. Zaten ben Evliya Çelebi’yi tenkit etmek için değil, ona inanmak için okurum. Ve bu yüzden de daima kârlı çıkarım. Yine Seyahatnâme’yi okurken; Kâmil Kepecioğlu’nun tespitini cebimde taşır, sayfalardaki hayata şu cümlelerle bakarım: Gördüğü şeyleri doğru yazmış ise de işittiği şeylerde çok mübalağa göstermiştir.”

Evliya Çelebi ilk şehir dışı yolculuğunu Osmanlı İmparatorluğu’nun taht-ı kadîm’i Bursa’ya yapar. Yoldaşı Okçuzade Ahmet Çelebi ile geçirdiği günleri ilgilisi Seyahatname’nin ikinci cilt, birinci kitabından (YKY edisyonu) takip edebilir. Hemen hatırlatalım: Evliya’nın Bursa’ya gidişi (gelişi?) kişisel tarihinde ilk değildir. 29 yaşında hayatında üçüncü kez Osmanoğulları’nın birinci payitahtına ayak bastığındaysa ‘seyyah’ apoletini takar omuzlarına.

Evet, şehre adımını attığı an hem kendisi hem de insanlık için büyük andır. Bundan sonra kaleme alacağı şehirleri Bursa taslağıyla ölçüp biçecek, ‘o belde’ler ya ‘Bursa gibi’ yahut “Bursa’da bile yoktur.” cümleleri arasında kendi hikayesini anlatacaktır. Hangi şehre gitse, hangi dağı, ovayı, çarşıyı, köprüyü, camiyi, hanı, hamamı görse benzetme edatının şalını ilk payitahtla örtecektir.

Seyyahımız; dedesinin Tekirdağ, Silivri ve İstanbul kapılarına kadar kılıç vurup gaza malıyla Çanakkale Çardak’ta cami yaptırdığını, bunun sorumluluğunun da kendisinde olduğunu belirtir. Büyük babasının bavulunu taşıyan seyyahımızı takip edelim: “Bir cami de İznik şehri içindedir; ama bu Çardak’taki caminin minaresine yıldırım çarpmasıyla yıkılmıştır. İnşallah imar ederiz. Bu hayrât sahibine Ece Yakub denmesinin aslı Germiyan kavmi arasında ‘ece’ diye kardeşe derler. Bunlar Kütahya’da anadan doğdukları sırada Osman Gazi oğlu Orhan Gazi o sırada Kütahya’da dünyaya gelmiş ve Ece Yakub ile süt emişip sütkardeş olduklarından Ece Yakub derler. Daha sonra Bursa Kalesi’ni Orhan Gazi fethettiği gün bu akrabamız Ece Yakub’u Bursa hâkimi edip kendileri Konya şehrine giderler. Sonra Ece Yakub Bursa şehri içinde nice hayrât u hasenâtlar yapmıştır, caminin sahasında metfundur, Allah rahmet eylesin.”

Yazar Hakkında
En Son Yazılardan...

Ekrem Hayri PEKER

Kimya mühendisi, araştırmacı, yazar. Bursa Mustafakemalpaşa’da (1954) doğdu. Anadolu Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümü mezunu. TUBİTAK veri tabanına kayıtlı “Teknoloji tabanlı Başlangıç Firmalarına Özel İş Geliştirme” mentörü, C Grubu iş Güvenliği uzmanı olarak Nano kimyasalların tekstil materyallerine uygulamalar konusunda üniversitelerde konferanslar verdi. Çağdaş Gazeteciler Derneği Bursa Şubesi'nce 2024 yılı Araştırma Ödülü'ne layık görüldü. Ödülünü düzenlenen törenle aldı. Yayınlanmış kitaplarından bazıları: "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey", "Özbek Mektupları", "Yeşim Taşı - Ön Türkler ve Türk Tarihinden Kesitler", "Kafkasya'dan Anadolu'ya - Zekeriya Efendi". Belgeseltarih.com kurucu ortağı ve yazarıdır. E-Posta: ekrempeker@gmail.com