İngiltere’deki Uçak Kazası ve Adnan Menderes

Ekrem Hayri PEKER /

Bu Yazıda - Konu İçi Ara Başlıklar

Hakimiyet ve Yeni Ant Gazetelerinin Tozlu Sayfalarından
YOĞUN SİS VE KAZA
KAZADA ÖLEN VE YARALANANLAR
KIBRIS GÖRÜŞMELERİ
CENAZELERİN NAKLİ
İNGİLİZ HEMŞİRE: ŞOKTAYDILAR
UÇAK YANMAYA BAŞLADI
TEŞEKKÜR ZİYARETİ
ŞEHİTLERİ ANMA
- KAYNAKLAR:
  - Ekrem Hayri PEKER

Mayıs ayında bir askeri darbenin daha acı hatıralarını konuşacağız. Yazarımız Ekrem Hayri Peker, bu darbeden sonra Türkiye siyasi tarihine idam edilen ilk ve tek Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı olarak geçen Adnan Menderes’in Şubat 1959’da mucizevi bir şekilde kurtulduğu İngiltere’deki uçak kazasının hikayesini o tarihlerdeki yerel gazetelerden sürdü.

Hakimiyet ve Yeni Ant Gazetelerinin Tozlu Sayfalarından

Adnan Menderes, siyaset tarihimize idam edilen ilk ve tek Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı olarak geçti. 1990’da Türkiye Büyük Millet Meclisi çıkardığı yasayla, Menderes ve onunla beraber idam edilen Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’ya itibarlarını iade etti.

Kurtuluş Savaşına katılan, istiklal Madalyası sahibi Menderes’in Serbest Siyasi Parti’de başlayan politik hayatı, sonrasında CHP ve en nihayetinde 1945’Te Celâl Bayar, Mehmet Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile kurdukları Demokrat Parti ile devam etti. 1950 seçimlerinde partisini iktidara taşıyan Menderes, başbakanlık koltuğunda tam 10 yıl oturdu. Bugün siyaseti yakından takip edenlerin, o dönemdeki icraatları nedeniyle hala tartıştığı Menderes, 27 Mayıs 1960 darbesiyle iktidarını kaybetti.

Menderes’in hayatındaki en önemli hadiselerden biri ise askeri darbeden 16 ay önce yaşadığı bir uçak kazası idi… 17 Şubat 1959’da Kıbrıs konusunda Yunanistan’la imzalanan ikili antlaşmanın ardından üçlü görüşmeler için Birleşik Krallık’a yani İngiltere’ye hareket eden Menderes’in, uçağının Londra Gatwick Havalimanı yakınlarında alçalırken düşüp parçalanmasına karşın kazadan yara almadan kurtulması o dönem iktidarı en sert şekilde eleştirenleri bile yumuşatıyordu.

Peki bu uçak kazası Bursa gazetelerine nasıl yansımıştı?

İlk olarak Hakimiyet Gazetesi’nde Menderes ve beraberindeki 40 yolcuyu taşıyan “SEV” isimli Türk Hava Yolları’nın filosuna kazadan 6 ay önce kattığı İngiliz yapımı uçağın, hizmete girdiği haberi 14 Ağustos 1958 tarihli nüshasında yer alıyordu.

Adnan Menderes ve beraberindeki heyet, 17 Şubat 1959 tarihinde Londra’da yapılacak Kıbrıs görüşmelerine katılmak için Ankara Esenboğa Havalimanı’ndan yola çıkıyordu. Viscount tipi dört motorlu “Sev” isimli uçak, önce yakıt ikmali için İtalya’nın başkenti Roma’da mola veriyor, daha sonra ise Londra’daki Heathrow Havaalanı’na hareket ediyordu. Ancak yoğun sis nedeniyle uçağın Heathrow Havaalanı’na inişine izin verilmiyordu. Uçağın önce Paris’e indirilmesi planlanıyor ardından Londra’nın 40 kilometre güneyindeki Gatwick Havaalanı’na yönlendiriliyordu.

YOĞUN SİS VE KAZA

Burada sis kısmen az olsa da görüş mesafesini büyük ölçüde düşürecek yoğunluktaydı. İngiltere Havacılık Bakanlığı’nın yaptığı soruşturmaya göre, uçağın kuleyle telsiz irtibatının kesilmesi ve yoğun sis sebebiyle uçak, saat 16.58’de aniden bir fırtına ile beraber havaalanına yaklaşık 5 kilometre kala Surrey bölgesindeki Newdigate köyü yakınlarında ormanlık bir alana düşüyordu. Ağaçlara çarpan uçağın iki kanadı kopuyor ve ters dönüyordu. Yerde 250 metre kadar sürüklendikten sonra kanatları gövdeden ayrılan uçak, taklalar atarak parçalanıyordu.

Yakınlarda bulunan İngiliz Hemşire Margaret, Menderes’in aralarında bulunduğu üç kişiyi kurtarıp köy evine götürüyor ve profesyonel tıbbî yardımda bulunuyordu. Olay yerine cankurtaran gelince Menderes, London Clinic’te tedaviye alınıyordu.

Uçak kazasında bakan ve milletvekillerinin de bulunduğu 14 kişi hayatını kaybediyordu. Dışişleri Bakanlığı Kâtibi Güner Türkmen ve Demokrat Parti Çanakkale Milletvekili Emin Kalafat’ın da aralarında bulunduğu 6 yolcu ve mürettebat yaralı olarak kurtuluyordu. Başbakan Adnan Menderes ise hafif yaralı şekilde feci kazadan sağ çıkıyordu. Olay yerel basında 18 Şubat’ta sadece Hakimiyet Gazetesi’nde yer alıyordu. Ancak Yeni Ant Gazetesi olaya tam vakıf olamadığı için ön sayfasını yıkıp, tekrar yapmaz (yani ön sayfayı değiştirmez). Ertesi gün okurlarından özür diliyordu.

Bir gün sonra da Başvekil Adnan Menderes’ten iyi haber geliyordu.

Yeni Ant Gazetesi de doğal olarak bu kazaya geniş yer ayırıyordu.

KAZADA ÖLEN VE YARALANANLAR

Her iki gazete de kazada hayatını yetirenlerin isimlerini ise şu şekilde sıralıyordu.

Ali Server Somuncuoğlu (Basın-Yayın ve Turizm Bakanı), Şerif Arzık (Anadolu Ajansı Genel Müdürü)

Abdullah Parla (Türk Hava Yolları Genel Müdürü), Kemal Zeytinoğlu (DP Eskişehir Milletvekili),

Muzaffer Ersü (Başbakanlık Özel Kalem Müdürü), İlhan Savut (Dışişleri Bakanlığı 2. Daire Başkanı)

Mehmet Ali Görmüş (Basın-Yayın ve Turizm Bakanlığı Özel Kalem Müdürü), Sedat Görmüş (Dışişleri Bakanlığı kâtibi), Burhan Tan (Akşam Gazetesi foto muhabiri), Münir Özbek (Kaptan Pilot), Sabri Kazmaoğlu (Yardımcı pilot), Lütfi Biberoğlu (Yardımcı pilot), Gönül Uygur (Hostes), Gündüz Tezel (Telsiz operatörü)

Yaralananlar ise; Adnan Menderes (Başbakan), Şefik Fenmen (Özel Kalem Müdür Yardımcısı), Rıfat Kadızade (Sakarya Milletvekili), Emin Kalafat (Çanakkale Milletvekili), Melih Esenbel (Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri), Arif Demirer (Afyon Milletvekili), Kazım Nefes (koruma polisi,) Yurdanur Yelkovan (hostes), Kemal Itık (makinist), Türkay Erkay (kabin memuru)

KIBRIS GÖRÜŞMELERİ

Kazanın ardından Menderes’in talimatıyla Kıbrıs görüşmeleri planlandığı zamanda başlıyordu. Adnan Menderes, olaydan iki gün sonra, London Clinic’te gözetim altında tutulduğu hasta yatağında Londra Antlaşması’nı imza atıyordu. Ber gün sonra radyolarda yayınlanmak üzere Türk halkına hitaben duygusal bir konuşma yapıyordu.

CENAZELERİN NAKLİ

Kazada şehit düşenlerin cenazeleri bir uçakla İstanbul’a getiriliyordu. Haber, 23 Şubat 1959 tarihli Yeni Ant Gazetesi’nde yer buluyordu. Hayatını kaybedenler aynı gün Ankara’da toprağa veriliyordu.

İNGİLİZ HEMŞİRE: ŞOKTAYDILAR

Başbakan Adnan Menderes’i kurtaran, Newdigate köyünde oturan ve savaş dönemlerinde hemşirelik yapan Margaret Bailey kazayı gazetecilere şöyle anlatıyordu:

“Gündüz güneşli bir hava vardı ancak öğleden sonra 15:00 gibi sis çöktü. Saat 15:30 gibi çok büyük bir gürültü duyduk, çiftliğimizde dışarıda bulunuyordum. Eşim arabayla geldi ve araca binmemi söyledi. Arabaya bindik ve kazanın olduğu yere doğru yol aldık. Kaza yerine varmadan, üç kişi bize doğru yürüdüğünü gördük. Onları arabaya bindirdim ve eve, güvenli bir yere götürdüm. Eşim ise kazadan yaralı kurtulanlara yardım etmek için olay yerinde kaldı, olay yerinde yaralılara yardım etmeye çalışan birkaç kişi daha vardı.”

“Şoktaydılar, pek konuşmuyorlardı. Dolayısıyla onlara soru sormadım, sadece rahatlamalarını sağladım. Onlara battaniye verdim ve sandalyeye oturmalarını sağladım. O sırada (Başbakanlık Özel Kalem Müdür Muavini Şefik) Fenmen Türkiye Büyükelçiliği’yle irtibata geçti ve bu ana kadar bu kişilerden birinin Türkiye’nin Başbakanı olduğunu anlamadım. Yaklaşık 1 buçuk saat evimizde kaldılar.”

Menderes’in uçak kazasından yaralanmadan kurtulmasını “mucize” olarak değerlendiren Margaret Bailey, “O sırada kayınpederim eve geldi ve konyak getirdi. Çaylarına ısınmaları için biraz konyak koyduk. Eşim ise kaza yerinde ambulanslar gelene kadar durdu. Ancak sis çok yoğundu ve ambulansların hastaneye ulaşması için onlara yol boyunca en önde eskortluk etti” diyordu.

UÇAK YANMAYA BAŞLADI

Bu arada Menderes’in oturduğu kuyruk kısmı kopmuş ve gövde bir süre sürüklendikten sonra durup yanmaya başlamıştı. Yolcular, feryat ederek yanan uçaktan çıkmaya çalışıyordu. Bu arada Başbakan Menderes’in yüzü sıyrılmış, ayağı uçağın tabanında bir yere sıkışmıştı. Düşme esnasında, uçak ters dönünce Menderes de enkazın içinde baş aşağı asılı kalmış, imdadına yetişen DP Sakarya Milletvekili Rifat Kadızade, Başbakanı ayağını çekerek sıkıştığı yerden kurtarıyordu.

O sırada çevredeki bir çiftlik evinin sakinleri Tony ve Margareth Bailey Çifti, gürültüyü duyup dışarı fırlıyordu. Yaralıları şok olmuş bir halde buluyor, Tony Bailey uçaktakileri kurtarma çabasına girişirken, eşi Başbakan Menderes, Rifat Kadızade ve Şefik Fenmen’i arabasına alıp eve götürüyordu. Hemşire olan Margareth Bailey, yaralılara ilk müdahaleyi orada yapıyordu.

Şefik Fenmen’in Londra’daki Türkiye Büyükelçiliği’ni aramasından sonra da Başbakanın yeri tespit ediliyordu. BBC’nin haberi duyurmasından sonra Türkiye kazayı öğrenmiş ve başta Cumhurbaşkanı Celal Bayar olmak üzere herkes panik halinde Menderes ve arkadaşlarının akıbetini araştırmaya koyuluyordu.

TEŞEKKÜR ZİYARETİ

Menderes kazadan bir hafta sonra Margaret ve Tony Bailey çiftinin evine teşekkür ziyaretine gidiyor ve Bailey Ailesi’ni Türkiye’ye davet ediyordu. Bailey Çifti, 1959 yılının ağustos ayında Türkiye’ye geliyor, İstanbul, Ankara ve İzmir’i ziyaret ediyorlardı.

Bailey Ailesi Türkiye’ye geldiklerinde Menderes’le görüşüyor, İstanbul ve Ankara gezisinin ardından birkaç gün de Bursa’da ağırlanıyorlardı.

ŞEHİTLERİ ANMA

18 Şubat 1960 tarihli Yeni ANT gazetesinde, “Londra uçak Kazâsı şehitleri anıldı” başlıklı haberde Başbakan Adnan Menderes’in saat 12:00 civarında şehit düşenlerin kabirlerini ziyaret ettiğini ve çelenk koyduğunu” yazıyordu.

KAYNAKLAR:

Hakimiyet
Yeni ANT
Dönemin Ulusal Gazeteleri

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Ekrem Hayri PEKER

Kimya mühendisi, araştırmacı, yazar. Bursa Mustafakemalpaşa’da (1954) doğdu. Anadolu Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümü mezunu. TUBİTAK veri tabanına kayıtlı “Teknoloji tabanlı Başlangıç Firmalarına Özel İş Geliştirme” mentörü, C Grubu iş Güvenliği uzmanı olarak Nano kimyasalların tekstil materyallerine uygulamalar konusunda üniversitelerde konferanslar verdi. Yayınlanmış kitaplarından bazıları: "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey", "Özbek Mektupları", "Yeşim Taşı - Ön Türkler ve Türk Tarihinden Kesitler", "Kafkasya'dan Anadolu'ya - Zekeriya Efendi". Belgeseltarih.com kurucu ortağı ve yazarıdır. E-Posta: [email protected]