Kılıç Kalkan Oyunu

Hasip ÖZTÜRK /

Y.Kenan Yetişen’in “Şehrengiz” dergisindeki Kılıç Kalkan konulu yazısından etkilendim. Böylesi kültürel değerler meraklı insanların kaleminde ölümsüzleşir. Yeni nesiller neyin ne olduğunu öğrenirler. Diriliş-Ertuğrul dizisinde, iki gencin evlenme ritüeli içinde, kılıçlarını kalkanlarına vurarak ritim yaratmaları ve çemberde dönmeleri dikkatimi çekmişti. Çalgı-müzik olmadan kılıç ve kalkanın vurulması ile yaratılan bir ahenk vardı. Alpler hem eğlendiler hem de evlenen Alpbaşı ile gelini eğlendirdiler. Alpler bu ritimle raks ettiler.

Kılıç Kalkan oyununda, oyuncuların kılıçla kalkanlara vurarak ürettikleri bir ritm vardı. Bu ahenkle hem oynarlar hem de savaşırlar. Köroğlu bile dizelerinde ‘kılıç şakırtısından, at kişnemesinden…’ diyerek, savaşın bir ahengi, müziği olduğunu vurgular.

Kayı Alplerinin kılıçlarını, kalkanlarına vurarak, evliliği kutlamaları ve raks etmeleri; Bursa’daki Kılıç ve Kalkan oyununu anımsatmıştır. Kılıç-Kalkan oyununda kullanılan kalkanlar ve kılıçlar; Diriliş dizisindeki savaşçıların kullandıkları kılıç ve kalkandan farklıydı. Kayılar savaşçıydı, oyundakiler ise sanki folklorcu.

Sayın Yetişen, Kılıç-Kalkan oyununun 8 ana ve ara ritüelinden söz etmiştir. Ana ve ara bağlantı oyunlarıyla birbirini izlediklerini belirtiyordu. Bunlar saygı, selamlama, kılıç bileme, kılıç değiştirme, çarpışma ve barış gibi sembollerle gösteriyordu. Kılıç değişimin- de, oyunculardan birisi kılıcını atmayarak karşısındakini silahsız bırakıyordu. Savaş hiledir. Hile savaşın zorunlu bir parçasıdır. Ritüeller arasında bu ilke de yinelenmiştir.

Bursa eskiden beri kılıç-bıçak üretilen bir yerdir. Bir yerde bunların üretimi varsa, insanlar kılıçla savaşıyorlarsa; oyunlarının olması da doğaldır. 2400 yıl önce, (MÖ:400) Xenefhon-Onbinlerin Dönüşü adlı kaynakta, Bitinya yakınlarından geçerlerken, yerleşik halkın kılıç ve kalkan oyunlarıyla gösteri yaptıkları yazılmıştır. MÖ 3. Yy’da Argonat-ların Bursa yakınlarından geçişi sırasında da benzeri bir oyunla karşılaştıkları yazılıdır.

Anlaşılan, Bursa’da eskiden beri yabancı güçlere kılıç gösterilerek gözdağı verilmesi geleneği varmış. Mekke Araplarının kılıçlarıyla oynadıkları bir oyuna filmlerde rastlıyoruz. Mekke Araplarının, MÖ 400 yıllarında, dışarıdan gelerek Çöle sığındıkları yazılır. Yani kılıcı, Arap atını birlikte çölün dışından getirmişlerdir. Arabistan’da ne demir madeni var ne de işletildiği bilgisi. Bunlar ellerindeki kılıçları ticaretle; çoğunca da Şam tarafından ticaretle edinirlerdi.

Erzurum’un bar oyunları arasında bir Hançer Barı vardır. İki genç karşılıklı geçerler ve sıra ile birbirlerine çok yakından, çevik hareketlerle, çifte bıçakla saldırır gibi keskenirler. Öte yandaki genç gözünü kırpmadan ve sakınmadan yerini korur.

Denizli Yatağan’da eskiden beri adına yatağan denilen bir bıçak-kılıç üretimi yapılırdı. Yatağan ilçesi, adını bu yatağan üretiminden almıştır. Burada halkın oynadığı bir ‘yatağan oyunu’ var mıydı, bilemiyorum. Şam en iyi kılıçların üretildiği bir yerdi. Folklorik bir oyunları var mıydı acep? Ankara Seymenlerinin de kılıç oyunu vardır.

1918 yılından beri, Okullar Bayramı adıyla bir kutlama yapıldığı, arşiv resimlerinden anlaşılıyor. Bursa Ticaret Lisesi’nin (kuruluş 1942) karşılaması içinde de Kılıç-Kalkan oyunu vardır. Cumhuriyet döneminde de bu etkinliklerin sürdüğü anlaşılmaktadır. Halkevi- nin bu etkinliklerin sürmesinde ve folklorun gelişmesinde, yayılmasında önemli yeri vardı.

Osmanlı’da Yeniçerilerin kılıç kullanma becerilerini artırmak amacıyla, üzeri pösteki ile sarılı, kısa sopalar ve kalkanlarla oynanan bir savaş oyunu vardır. Askerler, subaylar, şehzadeler ve sultan; yaralanmadan bu yolla kılıç-kalkan kullanma becerilerini geliştirirlermiş. Bu oyuna matrak denirmiş. Oyunun ustalarına da matrakçı derlermiş. Muhteşem Yüzyıl dizisinde oyunun örneği vardı.

Kılıç Kalkan oyunu Bursa merkezli gelişmiştir. Merhum Mustafa Tahtakıran‘ın Kılıç Kalkan oyununa böyük emeği geçmiştir. Bursa Folkloruna Kılıç Kalkan oyununu kazandıran kişilerden biridir. Kendisinin de temel kılıç-kalkan oyunu bilgilerini medresedeki hoca-larından aldığı söylenir…

Eskiden kılıç-kalkan oyunu, askeri kıyafetler içinde oynanırmış. Folklora girince kıyafet ve kullanılan araçlar değişime uğramıştır. Folklor ‘zeybek’ kıyafeti’ ile oynanır olmuş-tur. Başlarına keçe külah giymişler. Üzerine kefiye-yazma bağlamışlar. Üstte cepken, altına beyaz gömlek giyilmiştir. Bellerine ebem kuşağı-kuşak bağlamışlar. Arasına silahlık ve işli yağlık sokulmuştur. Bacaklarda diz üstüne inen potur, diz altına örme çorap giyilmiştir. Ayaklara yemeni biçimli pabuç giyilmiştir. Hepsi bir renk ve örnek kıyafettedir.

Halkevlerinde başlayan çalışmalar, zamanla eğitim kurumlarınca benimsenmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı, korkutucu ve tehlikeli bulduğu için halk oyunları arasına almamıştır. Okullarda öğretilmesine izin vermemiştir. Kılıç Kalkan oyunu dernek çatısı altında varlığını sürdürmüştür.

Karşılama törenlerinde, uçaktan ya da gemiden inen turistlerin üzerine saldırır gibi nara atarak kılıç şakırdatan (!) kişilerden; ürkerek turistlerin kaçıştıkları sık sık anlatılır!

1932 yılında Kılıç Kalkan oyununun ritüelleri belirlenmiştir. 1940 yılından itibaren Okullarda yaygınlaşmıştır. Daha sonra uluslararası yarışmalara katılan Bursa Kılıç Kalkan Ekibi, iki kez dünya birinciliği kazanmıştır. Bursa’nın sembollerinden birisi olmuştur. Ayrıca müzik gerektirmeyen, kılıç ve kalkanların birbirine vurulmasıyla yaratılan ritimle oynanan bir oyundur. Belki başka bir benzeri de yoktur. Azından 700 yıldan beri oynanagelen bir savaş oyunudur. 1326 yılında Bursa kuşatması sırasında, kaleyi kuşatan Osmanlı askerlerinin moralini yükseltmek, sarılmış düşmanın direncini kırmak amacıyla zaman zaman kılıç kalkan oynadıkları bilinir. Zamanla bir folklor unsuruna dönüşmüş olarak Kılıç-Kalkan oyunu yaşamaktadır.

Kılıçlar ve kalkanlar madenidir. Ses çıkaracak şekilde üretilmişlerdir. Yaralamaya sebep olmayacak kadar künttür. Sekiz ila on kişilik ya da daha kalabalık ekiplerle oynanırlar. İki takıma bölünerek karşılıklı oynanır.

Kılıç Kalkan oyununa hizmeti geçen merhum Mustafa Tahtakıran’ı rahmetle anmak gerek. Yeni nesiller hizmeti geçenleri bilmeli ve anımsamalılar. Yurdumun evlatları hizmeti geçenlerin unutulmadığını görsünler ve hizmet vermekten kaçınmasınlar.

Hasip ÖZTÜRK

Saliyazilari.blogspot.com | [email protected]

Foto Galeri–>

Mustafa Tahtakıran

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Hasip ÖZTÜRK

Mersin, 1943 doğumlu. Emekli öğretmen, avukat İşletme Yönetim uzmanı, Araştırmacı,yazar. "Fındıkpınar Bir Sevdadır" başlığı altında Kölemenlerden günümüze erişen Pazaryeri, Pazarkent geçmişli; Yörük ve Türkmenlerin 1400 metre irtifalı yaylağı Fındıkpınar merkezli araştırması; Keşli Türkleri-Ohunkeşlik köyü merkezli Yörükler araştırması vardır. Bursa Haber Gazetesi'nde 7 yıl kadar süren köşe yazarlığı yapmıştır. Öncelikle Türk tarihi,Yörük ve Türkmenlerin tarihi konusuyla ilgilenir..Toroslar'da Keşli Yörükleri ile yakından ilgilidir. Saliyazilari.blogspot.com adlı bloğu vardır. Eposta: [email protected]