Kocaeli Vilayetine iskân edilen Kafkas göçmenleri

Mahmut Bİ /

XIX.yüzyılda göçler devam ederken, İstanbul’a yerleştirilemeyen bir kısım göçmenler ilk önce İzmit ve Adapazarı’na sevk edilerek hususi memur ve komisyonlar tarafından yerleştirilmişlerdir. Ayrıca, gönderildikleri vilayetlerin iklimine ve havasına uyum sağlayamayan göçmenlerden de bir kısmı İzmit ve çevresinde iskân edilmişlerdir.

Kocaeli (İzmit), ilk çağda “Bithynia” adı verilen bölge dahilindedir. İlk defa 1078’de Kutalmış oğlu Süleyman Bey’in yönetimine giren kent, Orhangazi devrinde (1339) ele geçti. Başlangıçta “İznikmit” adını alan kent, daha sonra İzmit şeklinde anılmaya başlandı. Sancak olarak teşkilatlandırıldı ve yönetimi Şehzade Süleyman Paşa’ya verildi. 1888 yılında Dahiliye Nezaretine bağlı Bağımsız Sancak (Mutasarrıflık) haline getirilen İzmit, idari bakımından bir Merkez-Liva, dört Kaza ve on iki Nahiye, 606 köyden oluşuyordu.

İzmit Sancağı’na gönderilen Kafkaslı göçmenlerin çoğu Karamürsel kazasına iskân edilmişlerdir.

Bilindiği üzere; Karamürsel Kazasına bağlı Karadere, Fevziye, Tevfikiye, Aktoprak ve Örencik köyleri, 6 Haziran 1995 tarihinde Yalova ili Altınova ilçesine bağlanmışlardır.

Karamürsel tarihi ve coğrafi yapısından ve Anadolu’daki çeşitli uygarlıklara köprü olma konumundan dolayı değişik kültürlerin de merkezi halini almıştır. Bu nedenle Karamürsel yöresi “Uygarlıklar Bahçesi” olarak adlandırılır. Güzel Anadolu’nun tarihi süreç içindeki yaşam çeşitliliği, bizlere bugünlere kadar kesintisiz intikal eden kültürel zenginlikler sağlamıştır. Kafkasya ve Rumeli’den gelen Kafkaslıların göçü de Karamürsel’in kültür birikimine yeni lezzetler katmıştır.

Karamürsel adı, Türklerin ilk Kaptan-ı Deryası olan deniz kumandanı Kara lakaplı Mürsel Alp tarafından bölgede bulunan kasabaya, adına izafeten Karamürsel denmiştir.

Karamürsel’in Yunan işgalinden kurtulmasında Çerkeslerin katkıları büyüktür. Özellikle bölgede faaliyet gösteren Gökbayrak Tabur Komutanı Dağıstanlı Cemal, Süvari Komutanı Şhaplı Hasan Çeri Beyler ve onların saflarında hizmet göre Tsey Davut Çavuş ve Huvaj İbrahim çeteleri ve diğerlerinin ayrı payı vardır.

İzmit Mutasarrıflığı dâhiline gönderilen göçmenlerin kesin sayısını tespit etmek çok güç bir meseledir. Vital Cuinet’e göre; Sancağa 1.175 kişi iskân edilmiştir.

Mutasarrıflık dâhilinde iskân edilen göçmenlere verilen arazinin sınırlarını tespiti ve göçmenlere tapu verilmesi için hususi memurlar gönderilmiş, bu memurların ve muhacir komisyonların yaptığı çalışmaları gösteren “İskân-ı Muhacirin Defterleri” tanzim edilmiştir. 1886 yılına kadar İzmit havalisinde yerleştirilmiş bulunan göçmenlerin nerelere yerleştirildiği, hane başına verilen arazinin miktarı, ailenin adı ve şöhreti, nereden geldiği, verilen arazinin sınırları ayrı ayrı kaydedilmiştir.

İzmit sancağına iskân edilen Kafkaslı göçmenlerin de zaruri ihtiyaçları mahalli kaynaklardan temin ediliyordu. Ancak, yerli kaynakların yeterli olmaması durumunda hazineden bir yardım yapılıyordu. 1880 yılında Şehremaneti, İzmit’e 5.000 kile zahire göndermekle görevlendirilmişti.

Kafkaslı göçmenlerin iskân edildikleri bölgelerde birtakım sorunlar yaşanmıştır. Bu sorunlar iskân memurlarının davranışlarından olduğu gibi, dili bilmeyen Kafkas göçmenlerinden de kaynaklanmıştır. Karma iskân edilen köylerde ise, yerli-göçmen arasındaki anlaşmazlıklar bu tür olaylara sebebiyet vermiştir. Örneğin;

1878 yılında Nüsretiye ve Arslanbey köyleri ve çevresinde bulunan Çerkes ve Abazalar, yerli ahalinin mallarını ve hayvanlarını gasp etmişler ve hatta cinayet işlemişlerdir.

1880-1881 yıllarında bölgeye sevk edilen Çerkeslerden bazısının “Ahali-i Mutavattınaya tasallut etmekte ve hayvan mallarını yağma etmekte bulundukları” bildirilmiştir.

Kocaeli Vilayetinde Yerleşik Kafkas Göçmeni Köyler:

İzmit Sancağına sevk edilen Kafkas göçmenlerinden bir kısmı, Karamürsel’in Yalakdere havzasının batısı ve Hersek Deltasının güneyi olmak üzere muayyen yerleri satın alarak değişik tarihlerde dokuz yerleşimde koloniyel merkezlerini kurmuşlardır. Yalova’nın il olmasıyla birlikte, Karamürsel’e bağlı beş köy idari açıdan Yolova’nın Altınova ilçesine bağlanmışlardır. Karamürsel ilçesi dahilinde kalan Kafkas göçmeni köyleri şunlardır: Aktepe, Mahmudiye (Karapınar ), İzmit Sancağı, Karamürsel kazasına iskân edilen Çerkes göçmenleri Kafkas örf ve adetleri meyanında dillerini de korudular.

Çerkeslerin bir arada yaşadıkları göçmen köylerinde Kafkas kültürünü bugünlere dek yaşattılar. Adige Xabze dediğimiz Kafkas örf ve adetlerini uygulayabildikleri gibi, dillerini de muhafaza edebildiler.

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Mahmut Bİ

1945 yılında Amman'da doğdu. Kuzey Kafkasya’dan Büyük Çerkes Sürgünü’nde (1864) önce Balkanlar’a, ardından Ürdün’e yerleşen Abzah (Hatko) boyuna mensup (Haluğ-Natko) ailesindedir. İlköğrenimini 1952 yılında Türkiye’ye göç ettikten sonra tamamlayarak, 1970 yılında Ankara Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih bölümünden mezun oldu. Birleşik Kafkasya Konseyi’nin kuruluş çalışmalarına katılan Mahmut Bi; 1994 yılında emekli olduktan sonra Bursa’ya yerleşmiş ve 11 Mayıs 1996 tarihinde Bursa’da kurulan Birleşik Kafkasya Derneği’nin kurucu başkanlığını yapmıştır. Tarihçi Mahmut Bi’nin uzun bir zamandan beri üzerinde çalıştığı “Kafkas Tarihi” adlı eserinin Birinci cildi 2007 yılında Selenge Yayınevi tarafından yayınlanmıştır. Mahmut Bi, 29-9-2017 tarihinde aramızdan ayrılmıştır.