Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti (1917-1920)

Ekrem Hayri PEKER /

Kuzey Kafkasya’da 1917 ile 1920 arasında yaşamış olan bir devlettir. Halen Rusya Federasyonu içinde olan Çeçenistan, İnguşetya, Kuzey Osetya, Kabardin Balkar Özerk Cumhuriyeti, Dağıstan ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti bölgeleri bu cumhuriyet’e dâhildi.

Dağlık Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin toplam alanı 70,000 kilometrekare, o zamanki nüfusu ise yaklaşık 1 milyon idi. Kurulduğu tarihteki başkenti Terekkale idi, daha sonra Nazran, en son da Demirhan-Şura şehri başkent oldu.Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin kurucuları arasında Şeyh Şamil’in torunu Said Şamil, devletin başbakanı seçilen Tapa Abdülmecit Çermoyef, Şeyh Ali Hacı Akuşa ve Haydar Bamat vardı.

Bu cumhuriyet, Osmanlı İmparatorluğu, Almanya, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti ve Kuban Halk Cumhuriyeti tarafından resmen tanınmıştı.Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, 1917 Aralık ayı içerisinde Egemenliğini, 11 Mayıs 1918 günü de bağımsızlığını ilan etti. Hukuki dayanağı 1917 yılında yapılan Terekkele ve Andi kurultayları olan bu cumhuriyet; tüm Adığeleri, Abhazları, Tavluları (Karaçaylı ve Balkarlar), Osetleri, Vaynakhları (Çeçen ve İnguşlar) ve Dağıstan Halklarını içine alıyordu. Çarlığın yıkılışını takip eden günlerde Terekkale’de (Vladikavkaz) 5-6 Mart 1917 tarihlerinde yapılan toplantıda, başkanlığını bir sosyalist devrimci olan hukukçu Basiat Şahan’ın yaptığı Birleşik Kafkas Dağlıları Birliği Geçici Yönetimi oluşturuldu ve Kuzey Kafkasya’da “eyalet komiteleri”nin oluşturulması ve kamuoyunun genel eğilimini belirlemek üzere I. Genel Kuzey Kafkasya Kongresi’nin toplanması kararlaştırıldı.

1-9 Mayıs 1917’de tarihlerinde Terekkale’deki (Vladikavkaz) Olginski Kız Lisesi’nde Hazar’dan Karadeniz’e kadar bütün Kafkas halklarından toplam 500’den fazla temsilcinin katıldığı ve Terekkale Kurultayı olarak da anılan I. Genel Kuzey Kafkasya Kongresi’nde çeşitli komisyonlar oluşturularak ülkenin geleceğine ilişkin görüşler belirlendi.Yönetsel-politik yetkilerle donatılan Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi tesis edildi ve siyasi programın başına, o dönem Rusya’nın diğer halklarının da tercihine benzer şekilde, Kuzey Kafkasya’nın da ayrı devlet statüsünde katılacağı, Rusya’da yeni bir federal cumhuriyetin kurulması talebi koyuldu.

Ağustos 1917 boyunca Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi üyeleri, ülkenin değişik yörelerinde bir dizi toplantı yaparak II. Genel Kuzey Kafkasya Kongresi’nin 18 Eylül 1917’de Andi’de toplanması takvime bağlanarak, delegasyonlar belirlendi. 18 Eylül 1917’de kalabalık bir izleyici kitlesinin önünde 1500 delegenin katılımıyla başlayan ve Andi Kurultayı olarak da bilinen bu kongrede geçici bir anayasa hazırlanarak Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi’ne “ulusal ordu kurma”, “temel tüketim mallarının ihracını yasaklama”, “uygun zamanda Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan etme” gibi olağanüstü yetkiler verildi. 7 Kasım 1917 Petrograd’da Lenin liderliğindeki bolşeviklerin darbe ile iktidarı ele geçirmeleri sonrasında, komite Transkafkasya ile güç birliği arayışı çerçevesinde, Mart 1918’de Bakü ve Tiflis’te girişimlerde bulundu ve aynı ay içinde Trabzon Konferansı’na gözlemci olarak katıldı. İstanbul’da Osmanlı yetkilileri ile siyasal temaslar gerçekleştirildi. Kuzey Kafkasya Parlamentosu’nda ülkenin bağımsızlığının ilanı yönünde karar alınması üzerine, 11 Mayıs 1918 günü yayınlanan deklarasyonla Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin kuruluşu ilan edildi.

Bağımsızlık Deklarasyonu
11 Mayıs 1918 tarihinde yayınlanan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti bağımsızlık bildirgesi şu şekildeydi:
“Aşağıda imzaları bulunan Kuzey Kafkasya halkları yetkili temsilcileri şu konuları bütün dünya hükümetlerine bildirmekten onur duyar: Kuzey Kafkasya halklarının 1917 Mayıs ve Eylül toplantılarında teamüllere uygun olarak seçtiği ulusal kongre Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla ilgili bir deklerasyon yayınlayarak, mevcut hükümeti icra ve tenzile mükellef şekilde güçlendirmiştir. Kuzey Kafkasya Hükümeti şu duyuruyu yapmaktadır:
1. Birleşik Kuzey Kafkasya halkları, Rusya’dan ayrılarak bağımsız devlet oluşturulduğunu deklere eder.
2. Yeni devletin coğrafi sınırları, kuzeyde, Rus İmparatorluğu’na dâhil edildiği zamanki sınır esas alınmak suretiyle Dağıstan, Terek, Stavropol, Kuban ve Karadeniz, doğudan Hazar Denizi, güneyden ise Transkafkasya hükümetleri ile yapılacak anlaşmalarla tesbit edilecek sınırlardan meydana gelecektir.
Bu kararların bütün dünya hükümetlerine duyurulması ve bilgilendirme görevi aşağıda imzaları bulunan yetkili delegasyona verilmiştir.
Bu çerçevede, imzaları aşağıda yer alan bizler, bugünden itibaren bağımsız Kuzey Kafkasya Devleti’nin yasal şekilde kurulduğunu hür dünyaya beyan ederiz
Abdülmecid Çermoy (Hükümet Başkanı),
Haydar Bammat (Dışişleri Bakanı)”

1864 Büyük Sürgün felaketinden, 1917 Rus Devrimine kadar 33 yıl devam eden hazin bir esaret devresinden sonra kazanılan bu milli bağımsızlık, Kafkasyalılarca büyük önem taşımaktadır. Kafkasyalılar konuşulan onca farklı dile rağmen devlet olma irade ve yeteneklerini 84 yıl öncesinde göstermişlerdi. Kimlik, hedef, kader ortak paydasında bir araya gelen Kafkasyalı halklar, bağımsız devletlerini kurdukları gibi yürütmeyi de başarmışlardır.

Devletin yıkılması iç ihtilaflar sebebiyle değil önce Beyaz sonra Kızıl Rus Ordularının saldırılarıyla olmuştur.

Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, uluslararası ilişkiler açısından da çok önemlidir. Birleşik Kafkasya, uluslararası arenaya bağımsız bir faktör olarak ilk defa bu dönemde çıkmıştır. Bu sayede Kafkasya’nın bir siyasi kimlik olduğu gösterilmiş, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, resmen tanınmış, 1919 Paris Barış Konferansına katılmışlardır. Kısacası, Kafkasyalılar, kendi adlarına konuşma, pazarlık etme, muhatap alınma hakkına sahip olmuşlardır.

Kafkasyalıların modern anlamda kurdukları ilk devletleri olan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, uzun bir yaşam şansı bulamadı. Birbiriyle savaş halindeki Beyaz ve Kızıl Ordular için Kafkasya söz konusu olduğunda düşman ortaktı. Cumhuriyet de üç senelik ömrünü artarda Beyaz ve Bolşevik (Kızıl) ordularla savaşmakla geçirdi. 1921 yılı ortalarında organize direnişler tümüyle sona erdi. Haziran 1921’de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti yıkıldı ve Kafkasya yeniden Rus işgali altına girdi.

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Ekrem Hayri PEKER

Kimya mühendisi, araştırmacı, yazar. Bursa Mustafakemalpaşa’da (1954) doğdu. Anadolu Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümü mezunu. TUBİTAK veri tabanına kayıtlı “Teknoloji tabanlı Başlangıç Firmalarına Özel İş Geliştirme” mentörü, C Grubu iş Güvenliği uzmanı olarak Nano kimyasalların tekstil materyallerine uygulamalar konusunda üniversitelerde konferanslar verdi. Yayınlanmış kitaplarından bazıları: "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey", "Özbek Mektupları", "Yeşim Taşı - Ön Türkler ve Türk Tarihinden Kesitler", "Kafkasya'dan Anadolu'ya - Zekeriya Efendi". Belgeseltarih.com kurucu ortağı ve yazarıdır. E-Posta: [email protected]