Mudanya Mütarekesi’nin aşamalarını hiç merak ettiniz mi?

Hacı TONAK /

3 Ekim 1922’de başlayıp 11 Ekim 1922 günü tamamlanan Mudanya Ateşkes görüşmelerine Türk ordusunu temsilen Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, İngiliz Delegesi General Harrington, Fransız Delegesi General Charpy, İtalya Delegesi Geneaşral Monbelli katıldı. Fevzi Paşa ile Refet Paşa İsmet Paşa’ya yardımcı oldular. Anlaşma, zaman zaman kesintiye uğrayan görüşmelerin dokuzuncu günü sabah saat 06.00’da imzalandı.

3 Ekim 1922 (Birinci gün)

Müttefek kuvvetlerinin generalleri (Harrington, Charpy ve Monbelli) İstanbul’dan bir savaş gemisiyle Mudanya’ya geldiler. Görüşmeler öğleden sonra başladı. İsmet Paşa, Müttefik generallere masada yerlerini göstererek olası “başkanlık” tartışmasını başlamadan bitirdi; konferansın başkanı oydu…

Oturumda, Harrington kendilerine verilen projeyi okudu. Konferansın, Doğu Trakya’yı yalnızca Yunanlılardan boşaltmak mı yoksa Türkiye’ye devirle mi yetkili olduğu tartışıldı. Generaller, yalnız boşaltmayı sağlamakla görevli olduklarını söyledi. Kırkağaç İstasyonu konusu iki kez ortaya atıldı. İsmet Paşa, Ankara’ya çektiği telgrafta ertesi gün karşı projesini sunacağını bildirdi.

4 Ekim 1922 (İkinci gün)

İsmet Paşa, projesini verdi. Doğu Trakya Yunan ordusundan boşaltıldıktan ve Türklere teslim edildikten sonra müttefiklerin de derhal bölgeden çekilmesini istedi. Müttefikler, Mudanya kararlarının hükümetlerin onayından sonra yürürlük kazanmasını önerdi. İsmet Paşa ise konferans biter bitmez Türk birliklerinin ileri harekete geçmekte serbest olacaklarını söyledi. Ayrıca, Trakya’ya geçirilecek jandarma birliklerinin sayısına dair herhangi bir yükümlülük üstlenmeyi reddetti. Karaağaç konusunda da bir anlaşmaya varılamadı.

İsmet Paşa, Ankara’ya gönderdiği raporunda konferansın iyi gitmediğini bildirdi.

5 Ekim 1922 (Üçüncü gün)

Doğu Trakya’nın teslim tarihi ve Kırkağaç istasyonunun durumu tartışıldı. İsmet Paşa, muhataplarına askeri eyleme geçmek zorunda kalabileceklerini hatırlattı ve tartışmaları Ankara’ya bildirip görüş istedi. Ankara’nın yanıtı, Doğu Trakya’nın 30 gün içinde devredilmesi, karaağaç’ın tesliminin de tartışılamayacağı yönünde oldu.

General Charpy, Trakya’nın istenen süre içinde Türklere teslimini kabul etti. Harrington ve Monbelli yetkisizliklerini öne sürerek reddettiler. Konferans’a 24 saat ara verildi, müttefik generaller İstanbul’a gitti.

6 Ekim 1922 (Dördüncü gün)

Müttefik generaller Mudanya’ya döndü. General Harrington, İsmet Paşa ile özel görüşmesinde Trakya’nın her koşulda Türkiye’ye ait olacağını, hükümetinden gelecek cevabın geciktiğini, bunun için güvensizlik gösterilmemesini istedi.

Monbelli, hükümetinin Karaağaç’ın Türkiye’ye verilmesini, azınlıklara güvence verilmesi halinde Trakya’nın da hemen teslim edilmesini kabul ettiğini açıkladı. Fransa, bunu daha önce kabul etmişti. İngiltere yalnız kaldı.

7 Ekim 1922 (Beşinci gün)

Müttefiklerin talebi ile görüşmeler öğleden sonra başladı. İsmet Paşa, Ankara’dan gelen talimat uyarınca Yunanistan’ın asker ve sivil esirleri konferansın sonunu beklemeden serbest bırakmasını istedi. Generaller, bu konuda hükümetlerinden talimat isteyeceklerini bildirdi. Londra ve Paris’ten talimat gelmediği için oturum yapılmadı.

İsmet Paşa, Ankara’ya raporunda, görüşmeleri uzatabileceğinden bu konuda ısrardan vazgeçilmesini önerdi. Ankara (Mustafa Kemal Paşa) önermeyi yerinde bulduğunu bildirdi.

8 Ekim 1922 (Altıncı gün)

Çanakkale ve Kocaeli yarımadasında tarafsız bölgede Türk kuvvetlerinin ilerleyişinin durdurulması istendi. İsmet Paşa, ilerlemenin değil bir iç düzenlemenin söz konusu olduğunu, ayrıca tarafsız bölge diye bir yer tanımadığını söyledi.

Müttefik hükümetlerin 7 Ekim’de Paris’te aldıkları, Doğu Trakya’nın Türklere teslimi isteğini kabul ettiklerine ilişkin kararı öğleden sonra Mudanya’ya ulaştı.

9 Ekim 1922 (Yedinci gün)

Harrington, Türk önerilerini kabul etmekle birlikte bazı yeni şartlar öne sürdü. Muttefik generaller Türk ve Yunan taraflarına ayrı bir protokol taslağı verdi.

İsmet Paşa, yeni projenin Ankara ile görüşülebilmesi için toplantının ertesi gün öğleden sonraya bırakılmasını istedi. İsmet Paşa’ya Ankara’dan gelen yanıt, değişikliklerin yerine getirilmesi için çaba harcanması fakat konferansın durmasına da meyden verilmemesi yönünde oldu.

10 Ekim 1922 (Sekizinci gün)

Müttefik delegelerin protokolü Yunan delegesinden sonra imzalayacak olmaları ve Yunan delegenin siyasi konular içeren protokolü imzalamaya yetkisi olmadığını söylemesi nedeniyle öngörülen görüşmeye geçilemedi.

TBMM, hükümete Mudanya Ateşkes Anlaşması’nı imza yetkisi verdi. Hükümet, bu yetkiye dayanarak anlaşmanın kabulünü kararlaştırdı ve bu kararı İsmet Paşa’ya bildirdi.

11 Ekim 1922 (Dokuzuncu gün)

Görüşmeler, 10 Ekim’i 11 Ekim’e bağlayan gece yarısından sonra başlayabildi ve sabah saat 6’ya kadar sürdü. Yunan delegenin yetkisiz oluğu için imzalamadığı protokol için müttefikler, Yunan hükümetinin onayı olmasa dahi kendi açılarından bağlayıcı olduğunu kabul ettiler.

Saat 06.00’da Mudanya Ateşkes Anlaşması imzalandı.