Muhammed Emin’in Ruslara sığınması – Çerkes Ulusal Meclisi

Mahmut Bİ /

Kırım Savaşı’ndan sonra Ruslar tüm güçleriyle, önce Şamil’in üzerine yürüdüler. Şamil 6 Eylül 1859’da Dağıstan’ın Gunip Dağında Ruslara teslim oldu. Muhammed Emin de, Aralık 1859’da, anlaşmalı olarak Ruslara teslim oldu. Rus generallerinden Filipson, Muhammed Emin’in, sadece bir din adamı olarak Abadzehler arasında oturmasına izin verdi, ama Rusların istediği biçimde Çerkesleri barışa (boyun eğmeye) yöneltemedi. Söylendiğine göre, Naib, Çerkeslerin savaş planlarını da Ruslara sunmuştu.
Nitekim Ruslar, Naib’i ömür boyu yıllık maaşa bağladıkları gibi Türkiye’ye gitmesine de izin verdiler. Naib, karılarını da yanına alıp gizlice Türkiye’ye göç etti.
Ruslara teslim olmasından ve Türkiye’ye gitmesinden sonra, Naib’in ele geçirilen Rus esirlerden oluşma devşirme ordusu askerleri de, 1826’daki “Yeniçeri katliamında” olduğu gibi, katı Abadzehler tarafından katledildiler.
Naib’in, Türkiye’de,kendisini bir hain olarak gören Çerkesler taraından sürekli arandığı ve öldürülmek istendiği, saklanmak için, gizlice Bursa Armutköy’e yerleştiği söylenmektedir, çok sayıdaki karılarının ve kendisinin mezarı, hepsi de bir arada, Armutköy’dedir

13 HAZİRAN 1861: ÇERKES ULUSAL MECLİSİ

1859-1860 döneminde Ruslar Abhazya`ya girdiler. Abazalar ve Wubıhlar Ruslara karşı başarı gösteremediler. Pek çok köy Ruslar tarafından yakıldı.
Yoğunlaşan Rus saldırılarının ardından Mayıs 1859’ta Bjeduğlar, onların arkasından da Çemguy, Mahoş, Yecerukay, Besleney ve Abaza boylarından Şahgiraylar Ruslara boyun eğdiler. 12 Ocak 1860`ta Ruslar tarafından yenilgiye uğratılmaları ve liderleri Zanıko Seferbiy`in de ölümüyle birlikte Natuhaylar da Rusya`ya boyun eğdiler.
1860 yılında Terek Oblastı ve Kuban Oblastı olmak üzere iki bölgeye ayrıldı.
Kuban Oblastındaki orduların komutası Kont Yevdokimov`a verildi. Yevdokimov, Kasım ayında, Belaya (Şhaguaşe) ve Laba nehirler ile Karadeniz`in doğu kıyısı arasında kalan bölgedeki Başılbey, Kızılbek, Tam ve Çegerey Abaza(Aşharuva) kabilelerini Osmanlı topraklarına sürdü. 20 Haziran 1860`da 4000 Besleney ailesi de Osmanlı topraklarına gönderildi.
Bu gidişat üzerine Çerkesler yeni bir oluşuma geçerek, bağımsızlık savaşını bu şekilde sürdürmeye karar verdiler. Buna yönelik olarak da, 13 Haziran 1861`de Abzeh,Wubıh ve Şapsığ liderler Soçi Vadisinde bir araya geldiler. Liderliğini Wubıhların lideri Hacı Giranduk Berzeg`in yaptığı toplantıda, Abzehleri Bidh Hasan (Efendi), Şapsığları ise Thauş İslam temsil etti. Toplantı sonucunda, Wubıh lider Hacı Granduk Berzeg önderliğinde bir meclis oluşturuldu. Bu meclis çatısı altında, bir Adıge devletinin kurulması kararı alındı. Bu devleti yönetmek üzere kurulan 15 üyeli oluşuma da BÜYÜK ÖZGÜRLÜK MECLİSİ adı verildi. Meclis şu önemli kararları aldı;
Madde 1- Son gelişmeler Avrupa ülkelerine duyurulacaktır.
Madde 2-
a) 13 Haziran 1861 Çerkeslerin bağımsızlığını ilan ettiği gündür.
b) Tüm Çerkesleri ilzam eden Millet Meclisi seçilmiştir.
c) Birlik, gerekirse kuvvet kullanarak sağlanacaktır.
d) Bağımsız Çerkes Devleti Meclisi`ne gizli oyla 15 üye seçilmiştir.
Mecliste yer alan üyeler arasında Zanıko Seferbiykho Karabatır, Barakhaye İsmail, Bidh Hasan Efendi, Thauş İslam, İbrahim Efendi gibi ileri gelen Adıge büyükleri de bulunuyordu. Meclis başkanı (Thamade) ise ünlü Wubıh lider, Hacı Giranduk Berzeg idi.
Madde 3- Meclis kararıyla ülke 12 eyalete (okrug) ayrılacak ve her birine kadı, müftü, muhtar ve emniyet amiri tayin edilecektir. Bu temsilciler, meclis adına meclisin kararlarını uygulayacaklardır.
Madde 4- Meclis kararları bu mümessiller tarafından uygulanacak ve vergileri bunlar toplayacaktır. Her yüz haneye beş süvarinin masrafı yüklenmiş olup, her 100 aile orduya 5 atlı gönderecektir. Toplanan vergiler hür Kafkasya`nın temsilcileri eliyle ülke işleri için en iyi şekilde harcanacaktır.
Madde 5 – Devlet idaresine yönelik binalar ve konukevleri inşa edilecektir.
Madde 6 – Hukuksal idarenin işlemesine yönelik de yargı sistemi kurulacaktır.
Madde 7 – Kesinlikle Rusya`ya teslim olunmayacak, görüşmeler yoluyla bir barış anlaşması yapılmaya çalışılacak, bu mümkün olmadığında ise savaşa devam edilecektir.
Kongrede alınan kararlar doğrultusunda yeni kurulan devlet Rusya, İngiltere, Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu başta olmak üzere tüm dünyaya ilan edildi.
Soçi`de İngilizlerden örnek alınarak, iki katlı ve U şeklinde bir meclis binası inşa edildi. Abzeh bölgesine giren Çarlık ordusunu geri püskürtmek amacıyla 5000 kişilik bir süvari ordusu oluşturuldu. Bunun yanı sıra Wubıhlar, Sohum`daki İngiltere Konsolosu Dixon`a gelerek ondan İngiltere hükümetine, Rusya`nın kendi bağımsızlıklarına müdahale ettiğini bildirmesini istediler ve Çerkeslerin kontrol altına alınması için General Yevdokimov`un ülkeyi dört bir yanda kuşattığını ifade ettiler. Ayrıca, yeni kurulan devlete destek sağlamak amacıyla İstanbul, Londra ve Paris`e delegeler gönderildi.
Avrupa’ya giden Çerkes delegeler, zaman zaman savaşlarda Rusya’ya karşı destek verdikleri ülkelerin kralları ve hükümetleri tarafından, kendi ülkelerinde olduğu gibi kabul edilmeyi umdularsa da, bu gerçekleşmedi. Çünkü onların görüşme taleplerini diplomatik kurallara göre formüle etmedikleri gerekçesiyle hiçbir hükümdar onları kabul etmedi. Özellikle İngiltere’de Kraliçe Victoria ile görüşme elde etmeyi denediler ama Kont Russel`dan net bir şekilde ret cevabı aldılar. Bunun üzerine ülke yönetimlerinden bekledikleri desteği bulamayan ve düş kırıklığına uğrayan Çerkes delegeler, doğrudan halka yönelerek ve İngiltere`yi baştan başa dolaşarak kamuoyunu ayaklandırmayı denediler. Londralı bir avukatın öncülüğünde bir “Çerkeslere yardım komitesi” kuruldu ve bir gemi donatıp Çerkeslerin ülkesine onlarla birlikte gitmesi ve onlarla ticari ilişkiler kurması projesi oluşturuldu. Çerkes delegeleri İngiltere`de aylarca konuk edildiler ve Edinburgh, Newcastle, Preston, Manchester gibi kentlerde yapılan mitinglere katılmaya davet edildiler. Yerel gazeteler onlardan coşkuyla söz etti ve Çerkes temsilcileri gittikleri her yerde çok iyi ağırlandı. Yine de kendi lehlerinde gazetelerde çıkan yazılara, Londra, Birmingham, Leeds, Sheffield veya Edinburgh`da katıldıkları mitinglerde söyledikleri bütün ateşli sözlere rağmen Çerkesler, boş dileklerin belirtisi olarak sempati gösteren birkaç lütuftan başka bir şey elde edemediler.
1861 yılının sonbaharında Çar II. Aleksandr, durumu kendi gözleriyle görmek ve
ordularını denetlemek maksadıyla Batı Kafkasya`ya geldi. Adıgeler, Çar ile bir görüşme talep ettiler. Böylece Büyük Özgürlük Meclisi`nin ikinci toplantısı Hamketi istihkamının yakınlarında Mamruktçey`de düzenlendi. Çar ile görüşen, Hacı Berzeg liderliğindeki Çerkesler, eskiden beri yaşadıkları topraklarda kalmalarına izin verildiği ve Rus kalelerinin kurulması durdurulduğu takdirde Rusya İmparatorluğunun tebaası altına girmeyi kabul ettiklerini bildirdiler. Fakat Çar buna karşılık Çerkeslerin ya Kuban`a yerleşmeleri ya da Osmanlı topraklarına gitmeyi kabul etmeleri gerektiğini belirtmesi üzerine görüşmeler son buldu ve savaşa devam kararı alındı.
Temmuz 1862`de Kuatisi valisi Kolyubakin, Abhazya yönünden manevi bir darbe indirerek, Soçi kıyılarına denizden çıkarma harekatıgerçekleştirdi. Ruslar Büyük Özgürlük Meclisi binasını yaktılar. Bundan sonra Meclis toplantıları,Meclis Başkanı Giranduk Hacı Berzeg’in köyü olan Mutıhua’da (Мутыхуа`da,şimdiki ‘Plastunki’ köyünde) yapılmaya başlandı.Meclis`in son toplantısı 1864 yılında Kbaade köyünde (Atkuac köyü;şimdi-`Krasnaya Polyana`) gerçekleştirildi. Burada gerçekleştirilen son savaşın ardından 21 Mayıs 1864`te Çarlık Ordusu Kbaade bölgesinde savaşların bittiğini ilan ederek, bir resmi geçit düzenledi. Böylece de Çerkes Özgürlük meclisi ve kurulan devlet son buldu.

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Mahmut Bİ

1945 yılında Amman'da doğdu. Kuzey Kafkasya’dan Büyük Çerkes Sürgünü’nde (1864) önce Balkanlar’a, ardından Ürdün’e yerleşen Abzah (Hatko) boyuna mensup (Haluğ-Natko) ailesindedir. İlköğrenimini 1952 yılında Türkiye’ye göç ettikten sonra tamamlayarak, 1970 yılında Ankara Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih bölümünden mezun oldu. Birleşik Kafkasya Konseyi’nin kuruluş çalışmalarına katılan Mahmut Bi; 1994 yılında emekli olduktan sonra Bursa’ya yerleşmiş ve 11 Mayıs 1996 tarihinde Bursa’da kurulan Birleşik Kafkasya Derneği’nin kurucu başkanlığını yapmıştır. Tarihçi Mahmut Bi’nin uzun bir zamandan beri üzerinde çalıştığı “Kafkas Tarihi” adlı eserinin Birinci cildi 2007 yılında Selenge Yayınevi tarafından yayınlanmıştır. Mahmut Bi, 29-9-2017 tarihinde aramızdan ayrılmıştır.