Müzeler Işığında Bursa’da Kent Belleği Çalışmaları

Fikret ALKAN /

Muhterem ÇEVİK, Fikret ALKAN

Araştırma yöntemlerinin yön değiştirerek teknoloji ile bütünleştiği, dijital bilginin önem kazandığı günümüzde, bilgiye daha kolay, zaman ve mekân sınırları olmaksızın ulaşma talebi; kurumsal çalışmaları da şekillendirmiştir. Her türde materyalin teknolojik imkanlarla dijital özellik kazanarak hızla paylaşılabilmesi birçok sektör ya da birimin dahil olduğu ortak bir platform oluşturmuştur.

Teknolojinin yaygın kullanımı hayatın her alanında olduğu gibi müzeleri de etkilemiştir. Müzeler, kendi alanında topladığı verileri dijital dünyaya aktararak paylaşıma açmıştır. Bugün çağdaş müzecilik anlayışı içinde müze yönetimi, sorumlu oldukları alanları yaşayan müze konseptinde değerlendirmek için teknolojiden yararlanmaktadır. Ziyaretçinin dokunarak ya da deneyimleyerek müzeyi keşfedebildiği bu anlayışın yanı sıra müzenin arşivi de ziyaretçiyle paylaşılmaktadır. Dolayısıyla kapsamın genişlemesi, kent belleği kavramına müzelerin de dahil olmasına neden olmuştur.

Kentin kültürel, sosyal, ekonomik vb. alanlardaki materyallerinden oluşan kent belleğinin, kentin derinlemesine tanıtımına çok yönlü biçimlerle katkıda bulunması, özellikle yerel yönetimlerin uygulayıcı ya da katkı sağlayıcı olarak bu sürece ortak olma noktasında ilgi uyandırmıştır.

Yerleşimindeki en geniş kapsamlı arşivi elinde bulunduran Bursa Büyükşehir Belediyesi adına, Kültür ve Turizm Dairesi Başkanlığı tarafından da kentin tarihi, kültürel, sosyal, ekonomik vb. öğelerini ilgilisiyle buluşturmak amacıyla kent belleği oluşturma çalışmalarına başlamıştır. Çalışmamızın amacı; kütüphane, arşiv, müze gibi temelde farklı; ancak kaynak ve yöntemsel açıdan birbirinin alanı içinde kesişen konuları içeren kültürel hizmetleri, kent belleği içeriğinde müzecilik açısından değerlendirmektir. Benzeşen noktaları bulunmasına karşın, müzeciliğin materyal açısından daha geniş bir yelpaze içinde yer alması nedeniyle; devir, bağış, satın alma yöntemleriyle geçmişten hatıraları bünyesinde toplayan müzeler; elinde bulundurduğu koleksiyonu tasnif etme, koruma, sergileme hatta anlaşılır biçimde açıklamakla yükümlüdür. Bu kapsamda burada, Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin kent belleği oluşturma aşamalarında müzecilik faaliyetleri değerlendirilmiş, gelecekte öngörülen aşamaları ve eş örneklerinin aynı doğrultuda yaptıkları çalışmaları ile karşılaştırma yapılması hedef alınmıştır.

Giriş

Müzeler, içeriklerinde tarihsel değeri olan kültüre ait nesneleri topluma tanıtırlar. UNESCO Müzeler Konseyi Türkiye Milli Komitesi Milletlerarası Müzeler Konseyi (ICOM) Türkiye Milli Komitesi Yönetmeliği müze tanımını: “Kültür eserlerini koruyan ve bu eserleri etüd, eğitim ve bedii zevki yükseltme amacıyla toplu halde teşhir eden kamu yararına çalışan, sanata, ilme, sağlığa, teknolojiye, ait koleksiyonları bulunan müesseselere müze adı verilir” olarak yaparken, kapsamını da: ”Daimi teşhir bölümü bulunan kütüphaneler ve arşiv merkezleri resmi şekilde halkın ziyaretine açık bulunan tarihi anıtlar tarihi anıtlara ait binaların kısım ve müştemilatı, tarihi, arkeolojik tabii önemi haiz mevkiler ve parklar, nebabat ve hayvanat bahçeleri, akvaryumlar ve benzeri teşekküller bu tarife girer” şeklinde ifade etmektedir. (kulturturizm.gov.tr;2016)

Daha güncel haliyle; “Müze, araştırma, eğitim ve keyif alma amaçlarıyla, insanın varlığına ve yaşadığı çevreye tanıklık eden somut ve somut olmayan kültürel mirasın, toplandığı, korunduğu, araştırıldığı, paylaşıldığı ve sergilendiği, halka açık, toplumun ve gelişiminin hizmetinde, kar amacı gütmeyen ve sürekliliği olan bir kurumdur.” tanımıyla, amaç ve yöntemleri açıklanmaktadır. (Köse, 2010:8)

Müze kurumları, Dünya’da meydana gelen değişimlerden de etkilenerek, nesne merkezli araştırma, toplama, sergileme ve koruma yanında, iletişim, eğitim, boş zaman değerlendirme gibi insan merkezli yaklaşımlara yönelmişlerdir. (Uralman, 2012:38) Teknolojinin hızla ilerlemesi insanların yaşamlarında farklı taleplerin oluşmasına neden olmuştur. Eserlerin vitrinlerde görsel tesirle bilgilendirmeyle dayalı sergilendiği klasik müzecilik, yerini müzenin ziyaretçisiyle daha yakın iletişim içine girdiği çağdaş müzeciliğe bırakmıştır. Çağdaş müzecilik yeniliklere açık olduğundan, teknolojinin etkin kullanımına da imkân tanımaktadır. (Altunbaş ve Özdemir,2012:6). Sergiler, konferanslar, yayınlar, teknolojiyi içine alan sunumlar, eğitim, atölye çalışmaları, özel günler için yapılan özel etkinlikler, yaş, meslek gruplarına göre özel çalışmalar, dezavantajlı grupların faydalarına yönelik etkinlikler ile müzeler, toplumun tamamını kapsayarak, hem ziyaretçisinin kişisel gelişimi adına, hem de müzenin gelişimi adına karşılıklı bir etkileşim oluşturmaktadır. (Artan, 2015:1)

Bahsettiğimiz etkinlikleri bugün her müze gerçekleştirme çabası içindedir. Söz konusu etkinliklerin gerçekleştirilmesinde, yaşamımızın artık her noktasında yer alan teknoloji de kullanılmaktadır. Bilginin hızla yayılımını sağlayan teknoloji, başta müzelerin sergileme unsurlarında kendini göstermektedir. Gerçeğine çok yakın mankenler, robotlar, ya da hologramlar, simülasyon uygulamaları, sesli rehberler, dev ekranlar, kiosklar, hareketli canlandırmalar, dokunmatik ekranlar, qr kodlu anlatımlar ve mobil uygulamalar hatta sanal müzeler teknolojinin etkin kullanım örneklerindendir.

Teknolojide yaşanan hızlı değişimler, müze sergilemelerinde kullanıldığı gibi, iletişim alanında da kendini göstermektedir. Müze etkinliklerini duyurmada e-posta ve mobil mesaj sistemleri, sosyal medya ağları ve bunlara özel tasarımlarla sanal dünyanın kapıları aralanmaktadır.

Teknoloji ile bilgi oluşturma ve yayma, basılı ortamda gerçekleşse dahi üretim başlangıcı dijital yolla hazırlanmaktadır. (Boyraz, 2011:17) Bilgi kaynağının dijitalleşmesi, kolay düzeltilebilir olması, erişimin daha zahmetsiz ve zaman ve mekân kavramlarından bağımsız yapılabilmesi, (Tonta, 2009:2) kullanıcıların teknolojiye kolay uyum sağlayabilmesi, kişilerin dijital dünyada hızla yol almasına neden olmuştur. Dijital dünya kullanıcılarına verilen hizmetler de böylelikle teknoloji ile sağlanmaktadır.

Müze uzmanları, müzelerine ait bilgileri ve erişimleri, özellikle internetin günümüzde eriştiği noktadan güç alarak, sanal ortama açmaktadırlar. Teknolojik gelişmelerden önce gerçekleştirilen yayın ve bilgiler bile hızla bu yeni akıma ayak uydurmak zorunda kalmaktadır.

Müzenin Bilgi Kaynakları

Müze kurumları, ait olduğu bölgeye ait değerleri ya da sahip olduğu koleksiyona ait öznellikleri; tanıtma, tarihsel, kronolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik açılarından derinlemesine inceler. Araştırır ve koleksiyonundaki eserlerle izlenime sunar.

Çağdaş müzecilik olarak adlandırılan, işlevsel olarak ziyaretçisiyle daha etkin bir rol üstlendiğini anlattığımız müzelerde çalışmaların gerçekleştirilmesi, yoğun bir araştırma sürecinden geçmektedir. Araştırma sonucu elde edilen veriler, süzülerek nitelikli bilgiye dönüştürülmelidir. Bu doğrultuda elde edilecek bilgilerin kaynakları farklı yollardan müze ile birleşir.

Koleksiyonların bütün olarak ya da eserlerin tekil biçimde ziyaretçiye anlatacakları vardır. Müzeye eserin temin ediliş şekli; bağış, devir ya da satın alma yolu olarak değişirken, eserin tanık olduğu tarihsel sürecin öykülen dirilmesi de burada başlar. Başka bir deyişle farklı hikayeler biriktirilir. Konusuna göre eserin açıklanması, koleksiyonun izleyiciye sağlayacağı katkı bilimsel veriler oluşturur. Eserler sahip oldukları değerlere göre ziyaretçiyle buluşurken, hikayelerin ziyaretçinin ilgisini çekecek özel yanları esere ve müzeye duydukları ilginin artmasını sağlar. Müzenin toplumun her düzeyinden insan profiline hizmet eden bir kuruluş olduğundan yola çıkarak yazılı veya rehberlik yolu ile sunumun, toplumun genel yapısı göz önünde tutularak basitleştirilmesi gerekir. Müze koleksiyonlarına dayalı sunumlar müzede yer alan bilgi kaynakları bakımından önceliklidir.

Ziyaretçiye aktarılan veriler, ziyaretçide oluşan bilgi kümesi ilginin artarak konuyu öğrenme isteği doğurabilir. Bu nedenle sunumda verilecek bilgilendirmenin, müze personeli ile ziyaretçi arasında yaşanacak bilgi alış verişinin yoğunluğuna göre değişmelidir. Müze uzmanları konuya hakim, gelebilecek her türde soruya hazırlıklı donanımla ziyaretçi karşısında bulunmak durumundadır.

Müzenin sahip olduğu içerik, çoğu zaman akademik araştırmacılar tarafından da kullanılmaktadır. Bilimsel açıdan yayın yapmak isteyen araştırmacı veya akademisyenler müzelerin sahip olduğu bilgi kaynağını kullanmak amacıyla müzeye başvuru yaparlar. Müze, edindiği bilgileri (yapılacak yayınların kopyalarını talep etmek karşılığında da olabilir) araştırmacılarla paylaşır.

Müze ziyaretçisinde ilgi uyandırmak ve müzeler aracılığı ile toplumun kültür ve eğitim birikimine katkıda bulunmak amacıyla yaptığı çalışmalarda kendi arşivini de kazanmış olur. Halihazırda tarihsel birikimi paylaşan müze, kendi tarihini de yıllar geçtikçe arşivleme ve kullanma imkanına sahip olur.

Çıkış noktaları farklı olsa da müzede toplanan bilginin ilgilisiyle paylaşımı ya da müzelerin bilgi ortamı olarak kullanımına açılması müzelere işlevinde bilgi kaynağı olma sorumluluğunu yükler. Öte yandan sunulacak bilgi birikiminde hizmet alanının geliştirilmesi, müze ziyaretinin bir kezden birçok keze çıkarılması, etkinliklerin sürdürülebilirliğinin sağlanması, bilimsel gelişimin arttırılması adına uzmanlar kendi dallarında gelişime göstermelidir. (Uralman,2006:5) Böylelikle kurum, hem kendi yararına hem de ziyaretçilerin yararına küçük ölçekli başlayarak bazen hatırı sayılır şekilde büyüyen kütüphane ve arşivler edinmiştir. Bu nedenle sergi unsurlarına ait veriler tasniflenerek bilgiye dönüştürülür ve dijital ortamda aktarılır. Ancak aynı kurum içinde birbiri içinde kesişen amaçları aynı, çalışma yöntemleri farklı uzmanlık gerektiren; müze, arşiv ve kütüphanenin karıştırılmaması gereklidir.

Müze bünyesinde çeşitli kaynaklardan oluşturulan arşiv, artık bir arşiv kurumu yöntemi ile uluslararası standartlarda tasnif edilmelidir. Aksi halde bilgi yığınından öteye geçmez. Günümüzde zaten başlangıcı dijital yolla yapılan bilgilerin arşivlenmesi ve dijital olmayan bilgilerin de dijital hale getirilerek saklanması adına, hazır programlar ve hizmet veren firmalar bulunmaktadır. Teknolojinin gelişimine paralel olarak, standartlaştırılmış arşiv programları, bu hizmetlerin gerekliliklerini sunmaktadır.

Bursa Büyükşehir Belediyesi Kent Belleği Çalışmaları

Yerel yönetimler, kentin simgelerini ve kendine özgü değerlerini, tarih ve kültür birikimi tanıtmak, korumak, gelecek kuşaklara aktarmak, kentlilik bilincini ve kentlinin yaşam standartlarını arttırmak; kısacası yaşanabilir bir dünya kenti olabilmek amacı ile çalışmalar yürütmektedir.

Türkiye’nin en önemli tarihi kentlerinden biri olan Bursa’ya ait değerlerin korunması, saklanması ve gelecek nesillerce benimsenerek sürdürülebilir hale getirilmesi amacıyla Bursa Büyükşehir Belediyesi; Bursa’nın tarihi dokusunun ortaya çıkarılması için restorasyon çalışmaları yanında, kentin somut ve somut olmayan değerlerini de bünyesine katmaktadır.

2014-2019 Stratejik Planı doğrultusunda, yapacağı çalışmalarda, “Kültür, Sanat ve Turizm Hizmetleri Yönetimi” odak alanı altında “Tarihsel kimlik bilinci Kentimizin Kültür, Sanat ve Turizm Alanlarında Gelişimine Katkı Sağlanması ve Kültürel Mirasın Çağdaş Yaşamla Birleştirilip Gelecek Kuşaklara Aktarılması”nı amaç edinmiştir. Müzecilik faaliyetlerinin yaygınlaştırılması ve etkinleştirilmesi hedefi içinde yeni müzeler açmak ve müzecilik faaliyetlerini yaygınlaştırmak ve etkinleştirmeye de performans değerleri belirlemiştir. (Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2015:144)

1998 yılında Kütüphaneler Şube Müdürlüğü’ne bağlı olarak halen de hizmet veren Şehir Kütüphanesi bünyesinde yer alan Bursa Belgeliği bölümü, Bursa kentine ait arşiv oluşturma yolunda atılan ilk adımdır. Bursa hakkında toplanan her türlü veriden oluşan Bursa Belgeliği, Bursa için araştırma yapmak isteyenlerin çalışmalarını da desteklemektedir. (Kuzgun 2000:2)

2010 yılında Bursa kentinin kaybolan değerlerini tespit ve korumaya yönelik olarak, somut ve somut olmayan kültürel mirasın ortaya çıkarılması, saklanması ve paylaşılması amacıyla Bursa Araştırmaları Merkezi kurulmuştur. Merkez; basılı, sesli ve görsel malzemesini çözümleyip kitaplar halinde yayınlayarak, Bursa hakkında yapılan çalışmalara zenginlik ve çeşitlilik katmaktadır. (bursaarastirmalarimerkezi.org; 2016)

2004 yılından Bursa Kent Müzesi’nin kurulmasıyla, Özel Müzeler ve Denetimleri Hakkındaki Yönetmelik uyarınca, Bursa’nın değerlerini çağdaş müzecilik anlayışı içinde müze severlerle buluşturan Bursa Büyükşehir Belediyesi, Müzeler Şube Müdürlüğü’ne bağlı dokuz müze ile şehrin değerlerini gözler önüne sermektedir. Birinci bölümde bahsettiğimiz veri kaynaklarından gelen dokümanları, nitelikli bilgiye dönüştürerek, müzecilik kuralları çerçevesinde izleyicisine sunmaktadır.

Müzelerin envantere kayıtlı eserleri dışında gelen bağışlarla da elde edilen verilerin arşivlenmesi gerekliliği ve önemi doğrultusunda; müzelerin bilgi yönetimi ilgililerin hizmetine açılacaktır.

Çalışmaların yürütülmesi müzelerde bulunan; 1342 adet envantere kayıtlı eser, 359 Adet harita ve plan, 29.000’den fazla dijital taraması yapılmış fotoğraf, 6000 adet şahıs koleksiyonu durumunda taranacak fotoğraf, 13.2 GB dijital haldeki video, ses, belgesel kayıtları ve 21.000 sayfa Osmanlıca-Türkçe içerikli, tapular , nüfus cüzdanı, Evlilik Cüzdanı vs. belgenin dijital hale getirilerek tanımlanmasıyla başlatılmıştır.

Bursa’ya ait verilerden oluşan geniş arşivin, Büyükşehir Belediyesi kurumlarının koordineli olarak uğraşılarıyla, Bursa hakkında araştırma yapmak isteyen kitlenin hizmetine sunmak amacıyla, kent belleği kurulması amaçlanmaktadır.

Değerlendirme ve Sonuç

Müzeler içeriklerinin getirdiği veriler ve sundukları hizmetler ile bilgi kaynağı olarak da doğal bir görev üstlenmişlerdir. Gerek kendi, gerekse dış kaynaklardan edindikleri verilerin nitelikli bilgi içeriği ile tekrar ziyaretçisine sunulması döngüsü, müzelerin işlevsel olarak topluma kazandırdıklarına yeni bir boyut katmaktadır. Eserin içeriği, tanımlanması, yapılan etkinliklere ait ziyaretçiye aktarılacak bilgiler ve müzenin yıllar boyunca etkinliklerle bünyesinde oluşturduklarından çıkan doküman, müzenin, arşiv ihtiyacını oluşturur. Ancak, çalışmaların; kütüphane, arşiv kurumu ve müze üçlüsü içinde yöntem olarak kendi uzmanlıkları çerçevesinde değerlendirilmesi ve uluslararası standartlar takip edilerek oluşturulması gerekmektedir.

Bursa Büyükşehir Belediyesi Bursa kentine ait birikimini, bünyesinde oluşturduğu kütüphane, araştırma merkezi ve müzelerinde saklamaktadır. Bu büyük veri topluluğunu, tanımlı, işe yarar bilgiye çevirebilmek ve ilgilisinin hizmetine sunabilmek adına “Kent Belleği” oluşturma kapsamında çalışmalar yapılmaktadır. Günümüzde ortaya çıkarılacak bellek verileri ile ilgili tespit ve tanımlama süreci devam etmektedir. Açık erişim ile hizmete sunulması planlanan kent belleği, yerli yabancı Bursa araştırmacılarına katkı sunacaktır.

Muhterem ÇEVİK[1] | Fikret ALKAN[2]

Kaynakça

ALTUNBAŞ, Aysun ve ÖZDEMİR Çiğdem (2012), Çağdaş Müzecilik Anlayışı ve Ülkemizde Müzeler: Ankara, http://teftis.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/4655,makale.pdf?0 (Erişim Tarihi 21.04.2016)
ARTAN, Elif, (2015) “Müzeler Sınırlarını Zorlarken: Katılımcı Müzecilik”, Genç Sanat Dergisi, www.academia.edu (Erişim Tarihi: 01.04.2016)
BOYRAZ, Burak, (2011) Müzelerde Sergileme Yöntemleri Bağlamında Teknoloji Kullanımı, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul: Yüksek Lisans Tezi
KÖSE, Erol, (2010) Uygulamalar Işığında Türkiye’de Kent Müzeciliği Kavramının Değerlendirilmesi, Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi
KUZGUN, Arzu (2000) “Bursa Belgeliği Nasıl Kuruldu?” Kent Belgeliği Kavramı ve Bursa Belgeliği: Bursa
TONTA, Yaşar, (2009) “Dijital Yerliler, Sosyal Ağlar ve Kütüphanelerin Geleceği”, Türk Kütüphaneciliği 23/4 http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-dijital-yerliler-tk-2009.pdf (Erişim Tarihi: 01.04.2016)
URALMAN, Hanzade (2006) “Müzelerin Topluma Ulaşabilirliğinde Bilgi Yönetimi” ÜNAK’06 Bilimsel İletişim ve Bilgi Yönetimi Sempozyumu Gazi Üniversitesi, Ankara, 12-14 Eylül 2006: Bildiriler
URALMAN, N. Hanzade, (2012) Müze Halkla İlişkileri Aracılığıyla Kentlilik Bilinci Oluşturma: Çanakkale’deki Müzelerin Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi
http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,14441/milletlerarasi-muzeler-konseyi-icom-turkiye-milli-komit-.html (Erişim Tarihi: 01.05.2016)
Bursa Büyükşehir Belediyesi 2015 Performans Programı, http://www.bursa.bel.tr/dosyalar/birimek/2016-yili-performans-programi.diger.uynCCSEgBh.pdf (Erişim Tarihi 01.05.2016)
bursaarastirmalarimerkezi.org (Erişim Tarihi: 01.05.2016)

DİPNOTLAR

[1] Bursa Büyükşehir Belediyesi Müzeler Şube Müdürlüğü Şb. Md. V, Bursa, [email protected]

[2] Bursa Büyükşehir Belediyesi Müzeler Şube Müdürlüğü Arkeolog, Bursa, [email protected]

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Fikret ALKAN

1981 yılında Bursa’da doğdu. Lisans öğretimini Adnan Menderes Üniversitesi Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü’nde 2005 yılında; yüksek lisansını 2019 yılında Uludağ Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde tamamladı. 2012 yılından beri Bursa Büyükşehir Belediyesi Müzeler Şube Müdürlüğü’nde arkeolog olarak çalışmayı sürdürmektedir. Mesleki birikimleri ile birçok ulusal ve uluslararası sempozyumda bildirileri bulunan Alkan; yerel dergiler ve yerel basında köşe yazarlığı yaparak yazım hayatını sürdürmektedir. Ayrıca Bursa Büyükşehir Belediyesi Müzelerinde Ar-ge takımı faaliyetleri, kalite birimi ve müze kurulum çalışmalarında ve Kültür Akademisi’nde “Arkeoloji” ile “Şehir Kültürü ve Mimari” derslerinde eğitmen olarak da görev yapmaktadır. Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu, Bursa Kent Konseyi, Arkeologlar Derneği, Türk Kütüphaneciler Derneği, Gönüllü Hareketi Derneği gibi çok sayıda sivil toplum kuruluşunda aktif görev almakta ve proje üretmektedir. Aynı zamanda arkeolojihaber isimli internet sitesi ve sosyal medya hesaplarının bilimsel danışmanlığını yapmaktadır. Eposta: [email protected]