Resmi Kayıtlarda, 1890 sonrası Susığırlığı

Nurettin KUŞ /

1890 sonrası Hüdavendigar Vilayeti Karesi Bölgesi imar defterleri ile ayni dönemlere ait Salname kayıtlarında Susığırlığı

Karesi Beyliği’nin Hüdavendiğar vilayetine bağlanmasından itibaren, bölgemizin Susığırlık Nahiyesi ve Farat Bölgesi olarak kayıtlarını, 1891-1893 Hüdavendiğar Vilayeti İmar faaliyetleri defterinde (Bursa arkeoloji müzesinde, rapor şeklinde orijinal Osmanlıca el yazması kayıt defterleri) görmekteyiz.

Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Mefail HIZLI’nın çalışmalarının tamamı ele alındığında resmi kayıtlara ulaşılaşılamamaktadır. Fakat Karesi bölgesi ile ilgili sadece el yazması imar çalışmaları kayıtlarını içeren raporlar yer almaktadır. Bölgemizle ilgili olan rapor niteliğindeki kayıtların Osmanlıcadan çevirilerilerini aynen aktarmak istiyoruz.

Nurettin KUŞ*

1307-1309 yani miladi 1891-1893 yılları arasında bölgemizde imar ile ilgili dokümanlar şöyledir. (Sayı 5-Cilt 5- 1993)

Susurluk Suyu (1891-10.Sayfa): Farad Nahiye Merkezi olan Susığırlık, Karesi içerisine Arılık mevkiinden borularla (Sülüklüçeşme civarı ) su getirilerek, inşa edilen şehir içinde beş çeşmeden akacak şekilde tesis edilmiştir. Nahiye ve halkın yardımları ile tamamlanmıştır. Şehir ilk suyunun Arılık mevkiinden getirildiğini kayıtlarda görmekteyiz.

Küplü Köprüsü: Sultançayırı Aziziye köyleri civarı akmakta olan küplü deresi üzerine Aziziye eşrafından Çerkez Ayan Mehmet Ağa tarafından 1,5 metre genişliğinde ve 10 metre uzunluğunda köprü yaptırılmış ve hizmete girmiştir.

Çerkes Mescidi ve Mektebi: Susığırlık Çerkez Mahallesinde İ’ânat-ı ahali ile tarzı cedid üzerine müceddiden bir mescidi şerif ile civarına birde mektep yaptırılmıştır. (5.Sayfa)

Yukarı Mahalle Mescidi: Susığırlık Muhacır Mahallesine mescid ve bir mektep inşaası hayırseverler tarafından yapılmış ve bitirilmiştir.

Alibey Kargir Cami ve Mektep, Suıltançayır NOGAY Mescidi Mektebi : Alibey’de mescit ve mektep, Sultançayır’da Nogay Mahalle kısmında cami ile mektep yapımı Abbas Ağa adlı hayırsever tarafından 1892’de yaptırılmıştır.

Susığırlığı ÇARŞI Camii: Müşrif-i harap olduğundan ahaliden toplanan 7000 guruş i’ane-i nakdiye, kereste levazımı saires uyşun olunan mu’aveneti Fiiliye ile inşaasına başlanmış ve 1893’de bitme aşamasına gelmiştir.

KARESİ SALNAMELERİ SUSIĞIRLIK 1864-1926 İDARİ YAPI VE GÖREV YAPAN İDARECİLER

Hüdavendiğar Vilayeti KARESİ salnamelerine bakıldığında Susığırlık, 1864-1873 yılları arası Biğadiç‘e bağlı olup 1873’te ayrılıp Balıkesir Merkez‘e bağlanmıştır. 1873‘ten 1882 yılına kadar Zaptiye memurları Mustafa Ağa, Mehmet Ağa, Ömer Efendi ve Mehmet Efendi ile yönetildiği kayıtları belgelerden görülmektedir.

1882 nahiye olunmasını müteakip 1887 İsmail Zühtü Efendi, 1892 İzzet Bey, 1894‘ten 1902 yılına kadar Mustafa Rakım Efendi, 1902-1905 Mustafa Asım Efendi ve sırasıyla Tayfur Bey, Adil Bey, 1908-1911 arası Murat Bey, Ferit Bey 1913‘te Necmi Bey, 1915 Nuh Bey, 1919‘da vekil olarak kısa süreli Rahmi bey ve 1919‘da Hasan Bey ve 1920 yılında Kenan Bey, 1921- 1922 arası Sultançayırlı Osman Efendi, 1922‘de kısa bir süre Tahsin Bey, 1922 yılında Susurluklu Daniş Bey görev almış ve Nahiye Müdürü olarak yöneticilik yapmışlardır.

1923 yılında Kasım Bey, 1924’te Adil İzzet Bey ve 30 Mayıs 1926 tarihinde 877 nolu Teşkilatı Mülkiye Kanununa göre ilçe olmasına karar verilen ve 26 Haziran 1926 tarihinde Resmi Ceride (resmigazete) neşir ilanı ile yürürlüğe giren SUSIĞIRLIK ilçesine ilk kaymakam olarak Muhsin Bey atanmıştır.

Görev yapan kaymakamlarımız: Kaymakamlık Web sitesinde kayıtlı olan Kaymakamlarımız atama tarihleri, atama karar belgeleri ve görev süreleri tarafımca yapılan araştırma neticesi oluşturulmuş olup Kaymakam Bey’e bizzat sunularak bugün ki liste hatasız olarak WEB sitesine 1926-2019 arası kaydedilmiştir. Susurluk Kaymakamlığı Web sayfasından ilgili bilgilere ulaşabilirsiniz.

1889 VE SONRASI SUSURLUK’TA EĞİTİM

1889 yılında Susığırlık ve köylerimizde toplam 30 adet mektep bulunmakta olup 953 erkek ve 751 kız olmak üzere 1704 öğrenci, tedrisat programına göre eğitim öğretim gördüğünü salnamelerde görmekteyiz. (Hüdavendiğar Vilayeti Salnamesi 1308, Sahife 242). Kayıtlara göre, Susığırlık ve köylerde 1890’da 39 okul bulunmaktadır. 1910 yılında Susurluk’ta Askeri Garzinonun yanında medrese açıldığı ancak medresenin 1918 yunan işgali sırasında yıkıldığı bilinmektedir (S.41). Salnamelerin maarifle ilgili bölümlerinde, Susığırlık ile ilgili 1320 öncesi kayıtlara ulaşılamamaktadır. Fakat 1320’den itibaren tesbit edebildiğimiz kadarı ile maarif komisyonlarının üye sayılarının kalabalık olduğunu, Susığırlık ve köylerinde eğitime çok değer verildiğini ve komisyonların eğitim kadrolarının sayı bakımından diğer ilçelere göre daha fazla olduğu görülmektedir.

Susurluk’ta 1307‘den 1310‘a kadar (Miladi 1889’dan 1892’ye) kadar mükemmel kargir ibtidai mektep ile Kışla Mahallesi ve Demirkapı Hamidiye bölümünde muhacir Mahallesinde yeni birer sıbyan mektebi, Sultançayırda 2 mektep, Alibeyköyde 1 mektep ve Söğütçayırda ve Babaköyde kargir mektep inşa edilmiş ve ayni zamanda Ömerli (Ömerköy) köyde ve Ildız’da (Yıldızköy) çocukların eğitimi için mektep inşaasına başlanılmış ve bir sonraki yılda bu okullar açılmıştır.

Kayıtlarda 1320 (miladi 1902-1903) yıllarında Hamidiye (demirkapı) İbtidai Mektebi ve Susığırlığı İptidai Mektebini görmekteyiz. Hamidiye Mektebinin muallimi evvel-i Ömer Hulusi Efendi ile Muallimi sanisi Ömer Lütfi Efendi’dir. Susığırlığı İptidai mektebinin muallimininde Hasan Efendi, Tahir Efendi ve Hafız Ömer Efendi olduğu kayıtlardan görülmektedir.

1320 (miladi 1902-1903) yıllarında Maarif Komisyonu: Reis; Müdür Mustafa Rakım Efendi, Azalar; Redif Mülazimi Halil İbrahim Efendi, Mümtaz Efendi, Mehmet Efendi, Bilal Efendi, Hacı Mehmet Ağa, Feyzullah Ağa olarak kayıtlıdır.

1322 yılı -miladi 1904’te maarif komisyonunda 3 üye haricinde Hacı Şevket Efendi’nin kadroya eklendiğini ve Başkan’ın aynı kaldığını görüyoruz (Reis; Müdür Mustafa Rakım Efendi, Aza; Hacı Şevket Efendi, Feyzullah Ağa, Hacı Mehmet Ağa). Hamidiye Mektebinin 1904 yılı muallimi evvel-i Ömer Hulusi Efendi ile Muallimi sanisi Ömer Lütfi Efendi, Susığırlığı İptidai Mektebinin muallimleri Hasan Efendi, Tahir Efendi ve Hafız Ömer Efendi’dir. 1904 yılında Susığırlık’ta Rüştiye açılmış olup muallimi Mehmet Arif Efendi ile Hüsnü hat muallimi Muharrem Efendi ve İptidai muallimi ise Hasan Efendi’dir.

1324 yılı- miladi 1906-1907 yılları, Maarif Heyeti: Reis; Naib Vekili İshak Sami Efendi, Azalar; Müderris İbrahim Efendi, Mehmet Efendi, Rüştiye muallimi Evvel-i Mehmet Arif Efendi, Ahmet Efendi, Hacı Mehmet Ağa’dır. 1325 yılı – miladi 1907-1908 yılları Maarif Heyeti: Reis; Naib Vekili İshak Sami Efendi Azalar; Müderris İbrahim Efendi, Mehmet Efendi, Hacı Mehmet Ağa’dır.

1324 yılı – miladi 1906- 1908 yılları Hüdavendiğar vilayeti salnamelerinde SUSURLUK mektebinin yeni usule döndürüldüğü belirtilmektedir. Mektebin muallimi Mehmet Arif Efendi, Hatt-ı rık muallimi Muharrem Efendi’dir ve öğrenci sayısı 1906’da 64 iken 1907’de 25 düşmüştür.

1962-1970 yılları arası görev yapan öğretmenler

İptidai mekteplerde okutulan dersler; Alfabe, Hesap, Coğrafya, Tarih-i Osmaniye, Malumatı Ziraiye, Ahlakıye’yi Havi Kıraat, Tecvid, Kurani kerim, İlmihal ve Türkçe’dir.

Beşeylül – İnebey Ortaokul

Kız mektebi olarak sonrada ikinci okul olan bina 1303 miladi 1887 yılında 4 odalı olarak yaptırılmıştır. 1928-1929 ders yılında tedrisatın başlaması üzerine Orta Mahallede özel idareye ait 2’nci erkek mektebi binasının müsadesizliğinden öğrencilerin bir kısmı erkek mektebine bir kısmı da kız mektebine verilmiştir. Kız mektebi lağvedilerek 3 sınıf şeklinde tedrisata devam edilmiştir.

1937 yılında kunduracı Halil Alkan, binanın kuzeyine bodrum kat ilavesi üzerine bir oda daha ilave edilerek bina 5 odalı hale getirilmiştir. Aylık kira 10 lira iken 5 ve 22,50 lira kira ile tahliye tarihi olan 3 şubat 1951 tarihine kadar taşınma masrafları bina sahibine ait olmak üzere devam eder.

1948 yılında Vilayet makamınca okulların isimlendirilmesi emrine istinaden, İnebey’in Susurluk ile olan ilgisi dikkate alınarak Kaymakam Azmi Gökçe, Mal müdürü Hayrettin Deneri, Belediye’den Hüsnü Aykut, Hasan Akın müteşekkil heyetçe ikinci okulun adı İnebey olarak belirlenmiştir.

21 Ekim 1949 Cuma günü Vali Ziya Tekeli’nin huzuru ile İlçe Kaymakamı Azmi Gökçe, Belediye Başkanı Hasan Şen, Susurluk Müftüsü Mehmet Songür, bina müteahhidleri Hasan Akın ve Hamit Akgül, dava vekili Rıfkı Ünder, Susurluk Memurları, Okul Öğretmenleri, Öğrencileri, Susurluk Esnaf ve Tüccarları ve halkın iştiraki ile kurban kesilerek temel atma töreni gerçekleşmiştir.Okul Binası için İl bütçesinden ayrılan miktarın 1. kısmı 3979 lira, 2.kısmı 19820 lira, 3.kısmı 26377 lira olup ceman 50176 liradır. Bu miktar işçilik, cam, demir, kereste, kiremit ve tuğla malzemeleri içindir. Buna ilaveten 65000-70000 lira gibi belediye ve mahalli yardım ile kum, toprak, çimento, taş ve bunların nakliyesi ile bedeli tahmini 120000 liradir. Binanın doğu kısmı ortaokul için ayrılarak 13 kasım 1950 günü açılmıştır. Noksanlar tamamlanarak 3 şubat 1951’de İnebey okulunun diğer kısmına yerleştirirlmiştir. Okulda çalışan Başöğretmenler ve öğretmenler tarihlerine göre aşagıda olduğu üzeredir.

5 Şubat 1952 günü Bakanlık Müfettişi Osman BENER okulu ziyaret etmiş incelemelerde bulunmuş olup 3ay sonra 3 MAYIS 1952 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri ortaokula ve okullara ziyarette bulunmuştur. 17 MAYIS 1952 Günü 1-2-3ncü sınıflar, 18 Mayıs 1952 günüde 4-5nci sınıflarda yerli malı meyve yemiş günü düzenlenmiştir.

1951-1952 ders yılında 10 kız 16 erkek olmak üzere 26 mezun vermiş olup öğretmen Sadık Altay idi. 1952-1953 yılında yeni binaya taşınılmıştır. 1953 yılında beşeylül İlkokulunun tamir işleri için bir dönem sadece öğlenci tedrisat uygulanmıştır. 14 Aralık günü Milli Eğitim Müdürü Enver Uganeke ile Müdür Muavini Burhan Eliçin, Beşeylül ilkokulunda 2-3-4 sınıfları ziyaret ettiler ve diğer okullarda tetkiklerde bulundular.

19 şubat 1957 günü Maarif Müdürü Bedri Alogan okullara gelerek teftişlerde bulunmuştur. 23 Nisan 1957 Çocuk Bayramına okulların Susurluk Ortaokulu, Beşeylül İlkokulu ve İnebey İlkokulu çok iyi şekilde hazırlıklar yapmış ve Şeker Fabrikası Müdürü Hicri Baysal tarafından bütün Okul Müdürlerine hediyeler verilmiştir. Öğretmenlere ve öğrencilere Kaymakam Orhan Zaim, Ziraat Bankası Müdürü Kani Tekay, Şube Amiri Şerafettin Hazarbey tarafından muhtelif hediyeler takdim edilmiştir. Beşeylül okulu hazırlıklar açısından birinci seçilmiştir.

İzcilik çalışmaları başlamış olup Başkurt Öğretmen Sefer Demiray’dır. 14 Mayıs 1958 günü okul salonunda Başöğretmen Ahmet Sayan ve İzciler Başkurt Öğretmen Sefer Demiray huzuruyla 3 kız 2 erkek toplamda 5 yeni yavrukurt yemin töreni gerçekleşmiştir.10 Kasım Törenleri
1938-1977 Yılları arası Bayram Kutlamaları İstiklal Madalyası

Susurluk’ta İstiklal madalyası ile taltif edilen gerek Milli mücadele yıllarında İstiklal Savaşı gerekse bu dönemde sivil ve askeri olarak hizmetleri geçen ve madalya ile taltif edilen yüzlerce istiklal madalyalı büyüklerimiz olup gelecek sayılarda onlarada yer vermek istiyoruz. Bu sayımızda 2 İstiklal Madalyalı büyüğümüzün resimlerini paylaşıyoruz Allah’tan rahmet diliyoruz. Mekanları cennet olsun.

Susurluk Nahiyesi müdafaai Hukuk heyetinden sivil müderris İbrahim Rüştü Efendi, aza sicil Hacızade İbrahim Rüştü Efendi.
aza Reji memuru Ömerbey Beyzade Rahmi bey,
aza sivil Bilal Hoca zade Ahmet Tevfik efendi,
aza sivil Kepeklerli İsmail oğlu Hacı Mehmet efendi
aza sivil Hancı Hasan oğlu Hacı Hasan Efendi,
aza sivil Hacı Mucukzade Hafız Mecidi efendi,
aza sivil Karaşahinoğlu Mustafa efendi
aza sivil Mehmetoğlu Hafız Ali Sami efendi,
aza sivil Osmanoğlu Aziz Usta,
aza sivil MehmetAli oğlu Mustafa Rakım efendi,
aza sivil Bilal Hoca zade Hafız Mehmet efendi

Ahmet Tevfik 18871950 Yemen Gazisi. Kuvay-i Milliye’nin Bel.Başk. Daniş Beyle birl. 2nci temsilcisi. Daha sonraki yıllarda Serbest Fırka Başkanı

Ahiren mevkii meriyete vaedilen kanuna tevkifan Mücadelei Milliye esnasında geek cephelerde gerek dahili isyanların itfasında hidemat ve yararlıkları mesbuk olmasından naşi İstiklal madalyası taltifleri Müdafai Milliye vekaleti Celilesinden inha olunan zatın taltifleri hususunun Meclisi Aliye Arzı icra vekilleri heyetince tensip edilmiş ve Vekaleti Müşarün ileyhadan mürsel defter leffen takdim kılınmştır. Muktezasının ifasına Müsadei Riyasetpenahilerini istirham ederim Başvekil İsmet İnönü 21 nisan 1340 pazartesi (1924)

Susığırlık kazası Nufus memuru Ali Galip efendinini Mücadelei Milliye esnasında Hıdematı fevkaldesine binaen Kırmızı şeritli İstiklal madalyası ile taltifi hakkında 5/35 nolu Müdafai Milliye Arzuhal encümenin 7 Mayıs 1928 tarihli 758 nolu tezkeresine merbut evrakı bitetkik kırmızı şeritli İstiklal madalyaıs ile taltifleri karar verildiği heyeti umumiyenin nazarı tasvibine arz olunur .14/05/1928 resmi gazete sıra no 171 33 karar 758 esas.

* İktisatçı/Hukukçu/Araştırmacı

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Nurettin KUŞ

İktisatçı, hukukçu, araştırmacı ve yazar. Susurluk 1951 doğumlu . Eskişehir İTİA 1971-72 Lisans , Ankara Hukuk Fak. Özel Hukuk Bölümü Deniz Hukuku Lisans 1987. Özel sektördeki işletmelerde çeşitli görevler aldı. Emekli olduğu 1997 yılından bu yana tarih araştırmaları çalışmalarını tarih bilimi çerçevesinde sürdürüyor. Aynı zamanda, 1985 den bugüne Türkiye Yardım Sevenler Derneği (TYSD) Bursa Şubesi'nde (35 yıl) denetim kurulu başkanı ve TYSD Onursal üyesidir. Büyük Önder Atatürk ve değerli şahsiyetlerle ilgili yayınlanmış araştırma yazıları ile toplum, yaşam kültür sanatla ilgili Köşe yazıları ve şiirleri vardır. Susurluk Ticaret Borsası dergisinde araştırma yazıları yayınlanıyor. Şu anda üzerinde çalıştığı “Balıkesir Bir Sevdadır Susurluk“ kitabının 3 cildi tamamlandı, 4. cildi ise basıma hazırlanıyor. Susev Susurluk eğitim Kültür Sanat Vakfı platformunun kurucu başkanı . E-posta: [email protected]