Rusya’nın Kafkasya Siyaseti

Ekrem Hayri PEKER /

Bu Yazıda - Konu İçi Ara Başlıklar

General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1931)
1803-1813
1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı
- - Ekrem Hayri PEKER

General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1931)

2020 ve 2021 yıllarında Türk Tarih Kurumu Kafkasya ile ilgili iki kitap yayınladı.

Bu kitaplarda birisi 2020 yılında yayınlanan Özgür Türker’in yazdığı “ 1779-1813” kitabıydı. Diğer kitap ise Serdar Oğuzhan Çaycıoğlu’nun yazdığı, 2021 yılında basılan Rusya’nın Kafkasya Siyaseti General Paskeviç ‘in Başkomutanlığı Dönemi (1827-!833)

Bu eseri çeviren Serdar Oğuzhan Çaycıoğlu’na ve yayınlanan Türk Tarih Kurumuna teşekkür ederim.

Adığelerin/Çerkeslerin, Abazaların, Wubıhların, Çeçenlerin…Kısaca tüm Kuzey Kafkasya halklarının kaderini belirleyen şet Gürcistan’ın Ruslar tarafından işgali ve ilhakı olmuştur. İlhaktan yaklaşık 60 yıl sonra Çerkesler soykırıma uğramış ve yurtlarından tehcir edilmişlerdir.

Osmanlı, İran ve Rus imparatorlukları Kafkasya’nın kontrolü için birbirleriyle savaşmışlardır.

Rus Çarlığı 1552 yılında Kazan Hanlığını, 1556 yılında Astrahan Hanlığını işgal etti. Büyük Petro döneminde Rus Çarlığı Kafkasya’ya indi ve 1722 yılında Derbent’i ele geçirdi.

Rusların Kafkasya’ya inişini kolaylaştıran iki nokta var. Birincisi köle elde etmek için Kırım ve İran’ın saldırıları. İkincisi, İran’ın saldırılarıydı. İran’ın Şiiliği ön planda tutması ve kendi mezhebinden olmayan Kafkas halklarına köle ve yağma akınlarıydı.

Osmanlı’nın çöküşü 1768-1774 Osmanlı-Rus savaşıyla başlamıştır. Ağır yenilgiyle sonuçlanan savaşlardan sonra imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşmasıyla Osmanlı Devleti Kırım Hanlığını kaybetti.

Kısa bir süre hanlığın içinde çatışmalar ve iç savaş çıktı. Bunu fırsat bilen Rus Çarlığı 1783 yılında Kırım Hanlığını kolayca ilhak etti. Kırım’dan Osmanlı Devleti’ne göçler başladı.

İronik olan son Kırım Hanının köle elde etmek için Çerkeslere saldırmasıydı.

Gürcistan dört parçadan oluşuyordu. Kral Süleyman/Solomon’un kontrol ettiği bölge Osmanlı Devleti’ne bağlıydı.

Yekaterina, 1785 yılında Kafkasya Naipliğini kurdu.

İran Şahı Ağa Muhammed hüküm sürdüğü 1794-1797 yılları arasında Gürcistan’ı yıkıma uğratmıştır. Ruslar, bu saldırıyı seyretmekle yetinmiştir.

Gürcistan, bu saldırı karşısında Rus Çarlığından himaye istedi. Ruslar hızla Gürcistan’a yerleşti. 1801 yılında merkezi Gürcistan’ı, Kartli-Kaheti’yi işgal etti. Kraliyet ailesi Rusya’ya sürüldü. İmereti kralı II. Solomon’a bağlı Megrelya ve Guria prenslikleri Rusya ile antlaşma yaptılar. II. Solomon’un başarısız bir direnişinden sonra Osmanlı’ya sığındı. 1810’da Rusya İmereti Krallığı’nı da ilhak etti.

İşgal tamamlandıktan sonra Ruslar, Gürü prensliklerini lağvettiler. Gürcistan dört vilayetten oluşan bir eyalet oldu.

1790’larda bölgede çok sayıda hanlık bulunuyordu. Lezgi-Seki-Ilısu-Kuba-Bakü-Revan-Karabağ-Bakü-Şirvan-Nahcivan-Taliş hanlıkları Rusya ve İran arasında ikili oynuyorlardı. Gürcistan’ı işgal eden Rus ordusu önce Kuba ve Dağıstan hanlıklarını boyun eğdirdi. 1803 yılında Lezgiler yenildiler ve Rus hâkimiyetini kabul ettiler.

Rus ordusu 1804 yılında Gence üzerine yürüdü. Şehirdeki 300 Ermeni kuşatma altındaki Gence’nin bir kapısını Ruslara açtılar. Şehirde çok büyük bir katliam yaşandı. (S:132-133) Şehirde kalan Müslümanlar sürüldü ve yerlerine Ermeniler yerleştirildi. Bugünkü Ermenistan’ın temelleri atılmış oldu. Ruslar, bölgede dağınık olan Ermenileri bir araya topladılar.

1803-1813

Çarlık, Osmanlının İran’a yardım edeceğinden korktu ama tersi oldu. Osmanlı Padişah’ı III. Selim, İran’a karşı düzenlenen 1804-1813 operasyonları sırasında Rus ordusunun Karadeniz kıyılarının Güneydoğu kesimine kuvvetlerini yerleştirmesi için izin verdi. (s:254)

1813’de İran yenilgiyi kabul etti. savaşla şehri ele geçirdiler. Büyük bir katliam yaşandı.

İngilizlerin arabuluculuğu ile 24 Ekim 1813’de Nahcıvan’ın Gülistan şehrinde bir Antlaşma imzalandı. İran, Rusların öne sürdüğü ağır şartları kabul etmek zorunda kaldı. Bu İran’ın bugüne kadar imzaladığı en aşağılayıcı antlaşmaydı. İran, Ermenistan ve Nahçıvan hariç tüm hanlıklar Ruslara bırakılmıştı. Hazar Denizi Rus kontrolüne geçmişti. İran, Rus tüccarlara kapitülasyon benzeri ayrıcalıklar tanımıştı. Bu antlaşmayla İran 3 milyon tebaasını Ruslara bırakıyordu.

1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı

Bu dönemde General İvan, Fyodoroviç Paskeviç, 1827-1831 yılları arasında Müstakil Kafkasya Kolordusu Komutanı olarak görev yaptı. Bu savaşta Bükreş’e giren Rus orduları Tuna boyundaki Osmanlo ordularını dağıttılar. Hotin, Bender, Akkirman ve Kili’yi ele geçirdiler. 1807’de ara verilen savaş, bir antlaşma olmayınca savaş tekrar başladı. Ruslar İsmail kalesini ele geçirdiler.

Savaş 1812’de sona erdi. 28 Mayıs 1812 tarihinde imzalanan Bükreş Antlaşması ile Rusya, Eflak ve Boğdan’dan çekilecek, Besarabya bölgesi ise Ruslara bırakılacaktı. Osmanlılar Bosna ve Eflak’tan 2 yıl vergi almayacak, Sırplar iç işlerinde serbest kalacaktı. Tuna nehrinde hem Osmanlı hem de Rus gemileri serbestçe dolaşabilecekti. Prut ve Tuna nehirlerinin sol sahilleri iki ülke arasında sınır kabul edilecekti.

Ayrıca, Kuban Nehri ağzından güneyde Bzıb (Psıb) Nehri ağzına kadar uzanan Çerkesya kıyılarının denetimi, Anapa Kalesi ile birlikte Osmanlılara geri verildi. Buna karşılık Bzıb ve Rioni Nehirleri (Poti) arasındaki Karadeniz kıyıları ve Gürcü toprakları Ruslara bırakıldı.

Paskeviç, 1806-1812 yılları arasında Beserabya (bugünkü Moldova) ve Eflak cephesinde Osmanlı ordusuyla savaşmıştır.

Paskeviç, Revan, Nahcivan ve Tebriz’i ele geçirdi. !806’da oluşturulan Ermeni vilayetine İran’daki Ermenileri göç ettirdi.

1828-1830 yılları arasında Osmanlılarla savaşan Rus ordusuna komutanlık yaptı.

Ahıska (Ahılkelek) bölgesini ele geçiren Paskeviç’in komuta ettiği Rus ordusu daha sonra Bayazıd, Ardahan, Erzurum, Bayburt ve Gümüşhane’yi ele geçirmiştir. Batıdan Osmanlı Devleti’ne saldıran Rus ordusu Edirne’yi işgal etmiştir.

Osmanlı Devleti’nin Karedeniz kıyısında 1881 yılında bir Fransız mühendise inşa ettirdiği yıldız tipindeki Anapa Kalesi Rusların eline geçti.

1791’de Rusların eline geçen Anapa Kalesi, 1792 Yaş Antlaşması ile Osmanlılara geri verilmişti. 1806-12 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, Nisan 1807’de yeniden Rusların eline geçen Anapa, 1812 Bükreş Antlaşması gereğince Sucuk-Kale ile birlikte yeniden Osmanlılara geri verildi. 1828-29 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, 12 Haziran 1828’de Anapa tekrar Rusların eline geçti, 1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlılar Anapa’yı ve Karadeniz kıyısındaki Çerkesya topraklarını (Kuban ve Bzıb ırmakları arası) terk ettiler,

Ruslar, 1810 yılında Niğbolu’yu aldılar. Osmanlı Devleti barış istedi.

Paskeviç, 1812-1915 yılları arasında Napolyon savaşlarında görev yaptı.

1930’da Osmanlı Devleti ile yapılan barış antlaşmasından sonra Lehistan’daki isyanı bastırmakla görevlendirildi.

23 Mart 1932’de Polonya Naipliği kuruldu. Paskeviç naipliğe atandı.

Paskeviç 1848 yılında ise Macar isyanını bastırmakla görevlendirildi.

1953-1856) yılları arasında yapılan Kırım Savaşında görev aldı. Silistreyi kuşattı. Burada yaralandı.

Paskeviç, 20 Ocak 1956’da Varşova’da Vefat etti.

Ekrem Hayri Peker

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Ekrem Hayri PEKER

Kimya mühendisi, araştırmacı, yazar. Bursa Mustafakemalpaşa’da (1954) doğdu. Anadolu Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümü mezunu. TUBİTAK veri tabanına kayıtlı “Teknoloji tabanlı Başlangıç Firmalarına Özel İş Geliştirme” mentörü, C Grubu iş Güvenliği uzmanı olarak Nano kimyasalların tekstil materyallerine uygulamalar konusunda üniversitelerde konferanslar verdi. Yayınlanmış kitaplarından bazıları: "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey", "Özbek Mektupları", "Yeşim Taşı - Ön Türkler ve Türk Tarihinden Kesitler", "Kafkasya'dan Anadolu'ya - Zekeriya Efendi". Belgeseltarih.com kurucu ortağı ve yazarıdır. E-Posta: [email protected]