Türkülerin Atası Muzaffer Sarısözen

Dr. Halil ATILGAN /

Muzaffer Sarısözen, 1900 yılında ( Bazı belgelerde doğum yılının 1904 olduğu belirtilmektedir) Sivas ilinin Cami-i Kebir Mahallesi’nde dünyaya gelir. Babası Sarıhatipzadelerden Şeyh Hüseyin Hüsnü Efendi, annesi Zeliha Hanım. Asıl adı Muzaffereddin Mazhar olup soyadı kanunundan önce Muzaffereddin, Muzaffer Sözen gibi isimleri de kullanmıştır[1]. Ailesi yörede âlim, şair ve musikişinas yetiştiren bir aile olarak bilinir. Ondaki müzik aşkı da ailesinden gelmektedir. İlkokul tahsilini Sivas’ta tamamladıktan sonra Sivas Lisesinin sekizinci sınıfındayken Çanakkale Savaşına katılır. Döndükten sonra 7 Aralık 1922’de mezun olur. Mekâtib-i ibtidâiyye ( İlk Okullar) muallim (Öğretmen) muavinliği (Yardımcılığı) imtihanını (Sınavını) vererek Sivas Sanâyi Mektebi’ne muallim yardımcılığına getirilir. Kazandıktan sonra Sivas Sanâyi Mektebi’ne muallim (Öğretmen), yardımcısı olarak göreve başlar. (18 Kasım 1918). 31 Ağustos 1920’de ikinci defa askerlik yapmak için bu görevinden ayrılır. Dönüşünde Sivas Muallim Mektebi’ne (Öğretmen Okulu)Türkçe öğretmeni olarak atanır. (2 Mart 1921). 1 Mayıs 1923’te Sivas Lisesi’nde musiki muallimi olarak görevlendirilir.[2]

Onun halk müziğine yakınlığı ailesinin ve çevresinin dikkatini çeker. Bu ilgi ve yetenek Darü’l Elhan yetkililerinden Rauf Yekta, Ekrem Besim ve Yusuf Ziya Demirci’nin Sivas’a yaptığı bir derleme gezisinde keşfedilir. Dönemin valisine ricada bulunan Yusuf Ziya Bey, Sarısözen’in İstanbul’da Darü’l Elhan’da yani İstanbul Belediyesi Konservatuvarında müzik tahsili yapmasını sağlar. 31 Ağustos 1927 tarihinde İstanbul Konservatuvarı Müdürü Yusuf Ziya Bey’in (Demirci) isteğiyle keman eğitimi almak üzere İstanbul Konservatuvarı’na gönderilir. 14 Mart 1929’da konser- vatuvardan mezun olur ve Sivas Lisesindeki görevine geri döner. 1925 yılında müzik tahsilini tamamlayan Sarısözen Sivas Lisesinde ve sanat okulunda müzik öğretmenliği görevine atanır. İşte bu başlangıç onun hayatının halk müziğine adanmasını sağlar.

Sarısözen 1930 yılının Eylül ayında Sivas’ta Milli Eğitim Müdürü olarak görev yapan Ahmet Kutsi Tecer ile tanışır. Tecer, Sarısözen ile tanıştıktan sonra 1930 da Halk Şairlerini Koruma Derneğini kurar ve Sarısözen de genel kâtip olur. 1930 yılında Sivas’ta gerçekleştirilen bu şairler bayramı Türkiye’de bir ilk olarak kayıtlara geçer. İşte Âşık Veysel ‘de 1930 yılında yapılan bu şairler bayramı münasebetiyle tespit edilir. Bayram sonunda çıkarılan Sivas Halk Şairleri Bayramı adlı broşürde Sarısö zen, Sivas Halayları başlıklı yazısını halayların notalarıyla birlikte yayınlar. Bu yazı büyük bir ihtimalle bizde halaylar hakkında yazılmış ilk notalı makale olarak kayıtlara geçer.

17 Ağustos 1937 de Halil Bedii Yönetken, Ulvi Cemal Erkin, Hasan Ferit Alnar, Necil Kazım Akses ve teknisyen Arif Etikan’dan oluşan grup Ankara’dan Sivas’a derleme yapmak amacıyla giderler. Ahmet Kutsi Tecer, Halil Bedii Yönetken’e, Sarısözen’i tavsiye ederek gruba katılmasını söyler. Maarif Vekili (Milli Eğitim Bakanı) Saffet Arıkan’ın döneminde başlayan ilk resmi derleme çalışmasına iştirak etmiş olur. Derleme ekibi Almanya’dan getirilen Saca markalı hem elektrik, hem de akü ile çalışan alıcı ve verici ses kaydeden makinelerle derlemeler gerçekleştirilir. Konservatuvarın folklor arşivindeki 10.000 ezginin derlenmesinde, fişlerin doldurulmasında, onun bitmek tükenmek bilmeyen sabır ve azmi büyük rol oynamıştır.

1943’te Muzaffer Sarısözen, Halil Bedii Yönetken ve Rıza Yetişen’den oluşan grup Tokat, Amasya, Samsun, Ordu, Giresun ve Trobzon’da. 1944’de Elazığ, Tunceli, Bingöl ve Muş’ta. 1945’te Ankara, Çankırı, Yozgat ve Kırşehir’de. 1946’da İçel, Antakya ve Antalya’da. 1947’de Çanakkale, Bursa ve Tekirdağ’da. 1948’de Bolu, Sinop ve Zonguldak’ta, 1949′ Bilecik ve Eskişehir’de. 1950’de Van, Kars, Çorum ve Ağrı’da, 1951’de İzmit’te, 1952’de İzmir, Siirt, Mardin ve Bitlis’te yapılan derleme gezilerine katılır. Sarısözen bu derleme gezilerinde kendi çabası ile topladığı bağlama, cura, ney, çifte kaval, kemençe, kaval, tulum, davul, zurna, tef, darbuka, gibi birçok halk sazına toplayarak önemli bir koleksiyonun oluşmasını sağlar. Ayrıca derleme gezileri sırasında kaynak kişiler ile halk oyunlarını görüntüleyen fotoğraflardan bir albüm yapar. Muzaffer Sarısözen’in, halk müziğine verdiği hizmet kadar halk oyunlarına verdiği hizmet de büyüktür. 1950 yılında İtalya ve İspanya’daki Avrupa Uluslararası Raks Müsabakalarına, Erzurum bar ekibi ve davulcu Kara Yılan, zurnacı Mümtaz Ardıç ile katılır. Madrid’te 68.000 kişinin önünde, Biariz ve San Sebastian’da yapılan 5 yarışmada ekip birinciliği alır.

Vedat Nedim Tör ve Mesut Cemal Bey’in daveti ile Yurttan Seslerin başına Muzaffer Sarısözen getirilir. 1946 yılında Yurttan Sesler korosunu çalıştırmaya başlayarak derlenen türküleri koro üyelerine öğretir ve yayınlara başlar. Program büyük ilgi görür. 1953 yılında İzmir’de, 1954 yılında, İstanbul radyosunda Yurttan Sesler topluluklarını kurarak, halk türküleri ve oyunlarının yurt çapında sevilmesi ve tanıtılmasında büyük rol oynar. Muzaffer Sarısözen’e kadar radyolarda düzenli ve programlı halk müziği çalışmaları olmamıştır. Yurttan Sesler topluluğunu kurduktan sonra, programlarına kaynak kişileri ve bölge sanatçılarını davet ederek radyo sanatçılarına örnek dersler verir. Muzaffer Sarısözen Yurttan Sesler topluluğunu yetiştirerek ilk koral halk müziği icrasını başlatmış; toplu bağlama çalma geleneğinin uygulayıcısı olmuştur. Halk müziğinde koro seslerini numaralayarak otantik karakterin kaybolmasını önlemiştir.

Neriman Altındağ Hanım 1941 yılında Yurttan Sesler Korosuna girer ve böylece Muzaffer Sarısözen’le de tanışmış olur. Neriman Hanım’ın halk müziğine olan sadakati, gösterdiği gayret ve hassasiyet onların bir araya gelmesine vesile olur. Hoca Neriman Hanımla Türkü sevdasını paylaşır. İşte bu sevda paylaşımı 1951 yılında evlilikle sonuçlanır. 1952 yılında da oğlu Memil Sarısözen dünyaya gelir.

Halk müziğiyle ilgili radyo yayınları Sarısözen’in 1938’de Ankara’ya gelmesiyle, önceleri birer ikişer solo program olarak devam etmiş. Milli Musiki Sanatkârları Kolu adıyla Türk Halk Müziği ve Klasik Türk Müziği çalışmalarını birlikte yürütmüş. Halk müziği yayınlarının dikkatle dinlenmeye başlandığı 1938-1941 yılları arasında, müzik yayınları şefi Mesut Cemil Sel, halk müziğinden sorumlu şef yardımcısı ise Sarısözen’dir. Sarısözen, o yıllarda Ankara Radyosuna gelip zaman zaman programlar yapan yöre sanatçılarını bir araya getirip ilk halk müziği programlarını başlatır. 1940 yılından sonra zamanla artan halk müziği yayınları 1941 yılının sonlarına doğru Sarısözen yönetiminde »Biz Türkü Öğreniyoruz« ve »Yurttan Sesler« adı altında Klasik Türk Müziği korosundan ayrılarak yayınlarını sürdürmeye başlar. Bu topluluk elemanlarının sayıları gün geçtikçe artar. Böylece Türkiye Radyolarının ilk Yurttan Sesler Korosu, Muzaffer Sarısözen’in öncülüğünde resmen kurulmuş olur.

1940’lı yıllarda radyolarda 5-10 kişiyi geçmeyen halk müziğine gönül veren profesyonellerin sayısı bugün binlere ulaşmış durumdadır. Muzaffer Sarısözen, bugün sesini ve sazını dinlediğimiz birçok sanatçının öğretmeni olur. İlk Ankara’ya gelişinde Ankara Devlet Konservatuvarı Folklor Arşivi’ndeki görevi sırasındayken başlattığı tarih ve halk oyunları öğretmenliğini uzun yıllar sürdürerek, pek çok öğrencinin yetişmesini sağlar. Türkiye’nin birçok yöresinde Mahmut Ragıp Gazimihal, Ahmet Adnan Saygun, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Yönetken, Nurullah Taşkıran ve Rıza Yetişen’den oluşan derleme ekibiyle birlikte on binlerce türkü derler çoğununun notasını yazarak bugünkü halk müziği repertuvarının oluşmasını sağlar.

O dönemde Türkiye’de az sayıda yapılan halk müziğine ilişkin basılı yayınların başında, 1926’da İstanbul Belediye Konservatuarının yayımladığı14 defter durumundaki »Anadolu Halk Şarkıları« adlı kitapların dışında önemli bir yayın olarak, Sarısözen’in 1941 yılında yayımladığı »Seçme Köy Türküleri« adlı kitabı gelmektedir. Sarısözen daha sonra, 1952 yılında »Yurttan Sesler«, 1962 yılında günümüzde halk müziği ile ilgili önemli bir kaynak olan »Türk Halk Musikisi Usulleri« adlı kitabını yayımlar. Özellikle halk müziğine ilişkin görüşlerini çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlayıp, genç kuşağı halk müziğinin derlenmesi, araştırılması ve tanıtılması konusunda özendirmeye çalışır.

1962 yılında Sarısözen prostattan rahatsızdır. Rahatsızlığından dolayı Ankara’da Devlet Demiryolları Hastanesine yatar. Doktorlar hocanın ameliyat olmasına karar verirler. Sonuçta kendi öğrencisi olan bir operatör hocayı ameliyat eder. Ameliyattan sonra ağabeyi Abdulkadir Sarısözen’in evine çıkar. Fakat hastalık yakasını bırakmaz. Tekrar rahatsızlandığında Ankara Hastanesine kaldırılır. Fakat tedavi cevap vermez. Hoca maalesef sağlığına kavuşamaz. Daha genç sayılacak yaşta iken 04 Ocak 1963 tarihinde 63 yaşında vefat eder. Büyük bir törenle Ankara Asri Mezarlığa defnedilir. Bin rahmet olsun. O Türk Halk Müziğinin ustası Sarısözen… Türküler var oldukça o da var olacaktır. O Halk müziğinin atasıdır. Şu an Türk Halk Müziği var ise teşkilatlanarak varlığını sürdürüyor, genç nesillere kendini kabul ettiriyorsa onun sayesindedir. Her ülke de müziğin bir öncüsü vardır. O da Cumhuriyet döneminde ülkemizin Tük Halk Müziği öncüsüdür. Onun derlediği türküler sayesinde ahraz dile, arı bala, bülbül güle gelir. Bir Karadeniz türküsü de şu dizelerle çıkar karşınıza.

Gel otur konuşalım
Dizin dizime vursun
Öyle bir sarılalım
Akan dereler dursun

Eyyy türkü sevenler… Ey Türk genci… Öyle bir sarılacaksın ki… Akan dereler duracak. Bu nasıl bir anlatım nasıl bir estetik. Sözlerdeki estetik, o nefis anlatım, sevdiğine değer verme türkülerimizde olağan üstü bir anlatımla dile getirilmiş. Çorumlu Şekip Şahadoğru:

                        “Hak’kı küstürdünse gel ki barışak
                        Hakikatın kervanına karışak
                        Derman senin olsun derdi bölüşek
                        Şekip’in bağrını delip durursun”

Dörtlüğündeki deyiş de olağan üstü bir anlatıma sahiptir. Onu diyen yürek nasıl bir yürektir. Dermanı sevdiğine ver – Onun derdini bölüş. Bu deyiş can çekişen bir yüreğin sevgiliyle can bulması gibi, olağanüstü bir fedakârlık örneği göstermektedir. Bu menfaat dünyasında dermanı sevdiğine verecek, derdini bölüşecek kaç kişi bulabilirsiniz acaba. Bu cefaya ancak bir deli yürek katlanır. O da türkülerimizdeki deli yürektir. Kendini okyanusta bir damla sanma / Bir damlanın içinde kocaman bir okyanussun diyen Mevlâna sanki türkülerimizdeki o deli yüreğin özelliklerini ve güzelliklerini, “Kemiğim tarak et zülfün teline / Hatıra geldikçe tara sevdiğim diyen inceliği anlatmaya çalışmış. O deli yürek bir Kastamonu türküsünde “Yassıl dağlar Osman Efe’m geliyor” diyecek kadar güçlü ve de korkusuzdur. Osman Efe’nin heybetinden dağların yassılması, enginleşmesi nasıl bir değerdir, nasıl bir anlatımdır. İşte bu güzelliklerin, anlatımların hepsi o eşsiz insana, Sarısözen Ustaya borçludur. Onu anlamak için türkü dinlemek gerekir.

**ANKARA RADYOSU YURTTAN SESLER TOPLULUĞU (Halil Atılgan arşivi.)**

**YURTTAN SESLER’İN FEDAKÂR İŞÇİLERİ,**
**BUGÜN ÖYLE BİR KALE YAPMAKLA MEŞGULDÜRLER Kİ; TAMAMLANINCA DEĞME, TOPRAK ONU YIKAMAZ.**
**ANKARA RADYOSU YURTTAN SESLER TOPLULUĞU (Halil Atılgan arşivi.)**

DİPNOTLAR

[1] https://islamansiklopedisi.org.tr/sarisozen-muzaffer: Müellif Süleyman Şenel

[2] https://islamansiklopedisi.org.tr/sarisozen-muzaffer: Müellif Süleyman Şenel.

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Dr. Halil ATILGAN

Dr. HALİL ATILGAN 1946 yılında Adana'nın Karaisalı ilçesinin İncirgediği köyünde doğdu. (İncirgediği 1993 yılında Mersin ilinin Tarsus ilçesine bağlandı.) İlkokulu köyünde bitirdikten sonra Düziçi İlköğretmen Okuluna girdi. 1964–1965 öğretim yılında Düziçi İlköğretmen Okulundan mezun oldu. Çeşitli illerde öğretmenlik, Halk Eğitimi Merkezi Müdür, Müdür Yardımcılığı görevlerinde bulundu. 1973–1975 yıllarında Çukurova Radyosunun açmış olduğu saz sanatçılığı sınavlarını kazandı. 1984 de Çukurova Üniversitesine Müzik Uzmanı olarak atandı. Çukurova Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümünde Halk Müziği ve Bağlama Dersleri Öğretim Görevlisi, Kültür Sanat Merkezi Müdürlüğü yaptı. 1990 yılında Kültür Bakanlığı Şanlı Urfa Devlet Türk Halk Müziği Korosuna Kurucu Şef olarak atandı. 1993 yılında Ankara'ya alınan Dr. Atılgan koro şefliğinin yanında Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğünde (HAGEM) müzik danışmanlığı, repertuvar kurulu başkanlığı görevlerinde bulundu. Zaman içinde Anadolu Üniversitesi AÖF’nin İktisat Bölümünü bitirdi. Adana Valiliği adına yaptığı Geçmişten Günümüze Çukurova Türküleri kaset setinde yörenin özellikli türkülerini beş kasette toplayarak Türk kültür tarihinde bir ilki gerçekleştirdi. Değişik illerde çeşitli görevlerde bulunan Dr. Atılgan; İçel, Yozgat, Adana, Gaziantep, Kıbrıs, Hatay, Muğla, Niğde, Tarsus, Şanlıurfa, Osmaniye, Mersin illerinde folklor derlemeleri yaptı. Derlediği türküleri TRT, TV programlarında kitaplarında yayımladı. Folklorla ilgili araştırmalarını ise; Sivas Folkloru, Türk Folkloru, Anadolu Folkloru, Erciyes, Karaisalı, Güneyde Kültür, İçel Kültürü, Ozan, Türkiye İş Bankası Kültür Sanat, Tarla, Güney Su, Folklor Edebiyat, Ana Yurttan Ata Yurda Türk Dünyası, Ceyhan, Çağrı, Maki, Harran, Türksoy, Çukurova Lobisi, Size, Yörtürk, Turunç, Ardıç Kuşu, Türksözü, Folklar, Türk Yurdu, Düziçi, Işınsu, Türküg, Şehir, Alkış dergilerinde, Karaisalı, Sonsöz, Yeniçağ, Adana Ekspres gazetelerinde Aralık 2021 itibariyle 205 makalesi yayımladı. TRT Çukurova Radyosunda yapımı gerçekleşen Dilde Telde Çukurova, Dadaloğlu Karacaoğlan Yurdundan, Yöremiz Folklorundan programlarının yapılmasında çeşitli katkılar sağlayarak, folklor ve halk müziği konularında konuşmalar yaptı. Üniversitelerde müzikle ilgili konferanslar verdi. TRT, özel televizyon ve radyolara Dilde Telde Anadolu, Ezgi Kervanı, Sanatçı Politikacılar, Kültür Kürsüsü, Anadolu’nun Dili, Türkü Deryasında Bir Damla programlarını hazırlayıp sundu. Yaklaşık 300'e yakın Türk halk ezgisini derleyen, notaya alan Atılgan, bu ezgileri TRT, TV'nin çeşitli programlarında çaldı okudu. Çoğunluğunu Çukurova türkülerinin oluşturduğu yaklaşık 100'e yakın halk ezgisini de TRT repertuvarına kazandırdı. Şefliğini yaptığı halk müziği korolarıyla yurdun çeşitli bölgelerinde konserler veren Halil Atılgan millî ve milletler arası folklor, müzik, halk edebiyatı ve halk oyunları dalında kongre, bilgi şöleni ve seminerlere katılarak Aralık 2020 itibariyle 54 tebliğ sundu. Türk kültürüne hizmetlerinden ötürü 3 Ocak 2004 tarihinde Azerbaycan Vektör İlimler Merkezinden doktora aldı. MESAM- İLESAM-Türk Folklor Araştırmaları Kurumu üyesi olan Dr. Halil Atılgan şiirlerden ve türkülerden hareket ederek sahneye koyduğu Kurtuluş Savaşı Destanı, Türkülerin Dili, Türkülerde Ana, Sevelim Sevilelim, Urfa Kurtuluş Savaşı Destanı müzikal programlarıyla halk müziğine değişik bir sunum kazandırdı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğünden 01 Ocak 2010 tarihinde Devlet Türk Halk Müziği Korosu Şefi olarak emekliye ayrıldı. Dr. Atılgan Türk kültürüne hizmetlerinden dolayı çeşitli kurum ve kuruluşlarca Aralık 2021 itibariyle 17 kez ödüle layık görüldü, geçmişten günümüze 35 kitabı yayımlandı. 2015 yılının Mayıs ayında Tarsus’un İndirgediği köyü – Kaşoba mezrasında Halil Atılgan Toroslar Kültür ve Sanat Evinin (Halil Atılgan Toroslar Yörük Müzesi) açılışını yaparak toplumun hizmetine sunan Atılgan, halen TRT Türkü’de Toprak Kokan Türküler ve Dilde Telde Anadolu programlarını hazırlayıp sunmaktadır. E-Posta: [email protected]